F.B. Cette histoire
a été rééditée, avec quelques variantes, et surtout des commentaires
instructifs, en 1853 par Eusèbe Castaigne dans son ouvrage Rerum Engolismensium
Scriptores.
Historia Pontificum et Comitum Engolismensium.
Incerto auctore, qui multa tum ex aliis, tum ex
Ademaro deprompsit:
Canonicum Engolismensem fuisse, & vixisse anno
1159 certum est.
Ex tribus Mss. exemplaribus: uno R.P. Frontonis Ducaei
Soc.
Jesu, reliquis V.C. Joannis Besly, quae modo
visuntur in
Biblioth. Puteana.
Incipit Prooemium.
Nomina
& gesta Pontificum & Comitum Engolismensium, quod negligentia
scriptorum oblivioni traditum erat, quantum potui, memoriae commendare curavi,
& nihil de meo apposui, sed ea quae in veteribus libris, vel in scripto
felicis memoriae Hugonis Engolismensis Episcopi inveni; vel mihi celebris fama
vulgavit, veraci stylo usque ad nostra tempora scribere proposui. Taceat igitur
aemulus seu adulator: non enim inveniet aliquid iste de meo, unde mihi detrahat,
nec alius unde me laudet.
Cap. I. De
Ausonio Episcopo.
Primus igitur Episcopus Engolismensis Auzonius fuit
natione Xantonicus, patre Albino, matre vero Eugenia, oppido Mauritania natus,
a beato Martiale Episcopus ordinatus Engolismensis: qui percutione Vandalica,
capitis obtruncatione martyrium consummavit. Sepultus in confinio urbis in
occidentali parte, undecimo Kalendas Junii. Cessavit Episcopatus per tempora
multa.
Cap. II. De
Aptonio Epsicopo.
Aptonius Episcopus, qui Capellanus Clodovaei fuerat,
assensu quoque ipsius Regis Episcopus Engolismensis consecratur. Praedictus
siquidem Rex Engolismam obsidens, quam nefandissima gens Gothorum occupaverat,
etiam Pontificatum ipsius urbis sibi usurpaverat a tempore B. Auzonii, consilio
predicti Capellani sacrosanctas Reliquias sanguinis & aquae contra muros
extollere fecit, & statim muri corruerunt, captaque civitate,
interfectisque Gothis, & expulso Arriano Gothorum Episcopo, venerabilem
Capellanum suum Aptonium consectate fecit, & in praedicta civitate
constituit Episcopum; & Sacersos sacras Reliquias sanguinis & aquae
Cathedrali Ecclesiae obtulit, in qua usque in praesens continentur, & in
maximo honore venerantur.
Cap. III. De
Euparchio Engolismensi Patrono.
Ab isto S. Euparchius, seu Eparchius Engolismensis
Patronus ordinatur. Sepultus est autem in confinio urbis, in occidentali parte.
Cap. IV. De
consecratione Ecclesiae Cathedralis Engolismensis.
Post
transitum vero Aptonii Gregorius Archiepiscopus Turonensis, & Germanus
Altissiodorensis (corr. Parisiensis) a Chariberto Rege missi,
consecraverunt Cathedralem Ecclesiam in honore Apostolorum Petri & Pauli,
quam de novo construxerat, distincta priori sede quam Gothi Arriana maculatione
foedaverant, quae fuerat ante in honore S. Saturnini, consecraveruntque assensu
Regis Episcopum Engolismensem Mererium, qui Capellanus ipsius Regis erat. Hic
siquidem facundissimus fuit, doctorque mirandus, cujus scripta, ut audivimus,
Cluniacensis Ecclesia habet. Ut vero antiquorum narrabat opinio, quae quandoque
pro teste adhibetur, sepultus est sub Altare B. Petri de subtus muro. Eadem
autem opinio asserebat, quod Innocentis corpus sub eodem Altari cum corpore
praedicti viri continebatur. Cum autem praedictum Altare pro reaedificatione
Ecclesiae dirveretur, ut praedicta opinio divulgavit, ita utrumque corpus sub
Altare inventum est, praesente Domino Hugone Engolismensi Episcopo (ordinato
anno 974) & aliis venerabilibus personis. Sed quia sine litteris &
titulo corpora illa inventa sunt, publice noluit revelari; sed tale consilium
omnibus placuit, quod sicuti sub priori Altari fuerant, ita sub reaedificato
reponerentur, sub quo usque in praesens requiescunt.
Cap. V. De
Sigeberti Regis pugna contra fratrem suum.
Eodem tempore Sigebertus Rex Franciae contra fratrem suum
(imo ex fratre nepotem) Theodebertum pugnam disposuit, persequens eum usque
Engolismam, ubi residebat propter fortitudinem murorum. Ille quoque derelictus
a suis, cum paucis remansit; sed tamen ad bellum procedere non dubitavit,
veniensque ad pugnam, octo millibus ab Engolisma juxta fluvium Carantonum,
secus filvam Buxitam Theodebertus devincitur, & apud S. Eparchium
sepelitur.
Cap. VI. De
negligentia Scriptorum.
Civitas
vero Engolismensium negligentia scriptorum, ut credimus, memoriae non tradidit
facta subsequentium Episcoporum a Mererio usque ad Launum. Inde est quod nomina
tantum habemus eorum, scilicet: Mathaeus, Sigismundus, Gotismundus, Anselmus,
Berthoalis, Ardoïnus, Gerbardus, Theomundus, Erogius, Gibaldus, Adebalardus,
Madabertus, Guillermus, Fredebertus (ad cujus petitionem Pipinus Rex dicitur
chartam dedisse) Sidranius.
Cap. VII. De
Launo Episcopo.
Launus
Episcopus ab Aptonio decimus octavus. Hic siquidem Regis Pipini Capellanus
fuit, & assensu ipsius Episcopus Engolismensis factus, vixit etiam usque ad
tempus Caroli: cujus Regis scripto & impressione annuli sui, possessiones
Clericorum confirmari fecit in Ecclesia B. Eparchii Deo servientium. Quia tunc
temporis Canonicalis habitus in Ecclesia S. Eparchii erat. Privilegium autem
suprascriptum in hunc modum erat (De est in tribus Mss. codicibus quibus usus
sum: Papyrius Massonus habuit, nosque vidimus ad calcem Ademari Ms. in
Biblioth. Thuana).
Cap. VIII. De Helia Scotigena
Epsicopo.
Defuncto
Launo, suscepit Helias Scotigena Cathedram Engolismensem, qui in
Cap. IX. De
Hooliba Episcopo.
Helia
vero decedente, Hooliba Pontifex suscepit Cathedram. Tunc temporis Carolus
Calvus congregato concilio Aquitaniam per Comites disposuit. Turpionem vero in
Engolisma civitate misit propter infestationem Normannorum. Post autem paucos
dies Turpio Comes Engolismae ultra Xantonas cum Normannis congressus est, &
occidens eorum Regem nomine Maurum, ab eo ipse occiditur: currentibus enim
caballis ambo in pectoribus sibi lanceas consigunt, & vitam relinquunt.
Cap. X. De
Emeno Comite.
Mortuo Turpione, Emeno frater Turpionis Engolismae Comes
efficitur, & ipse post biennium cum Landrico Xantonensi Comite confilgens
propter castrum Botavillae, quod frater ejus tenuerat, & Landricus ipsum
castrum dolo acceperat. Landrico interempto, castro Ranconia saucius reducitur,
& octava die moritur, sepultus juxta Basilicam S. Eparchii, & reliquit
filium parvulum, nomine Ademarum, qui processu temporis Pictavis Comes effectus
est.
Cap. XI. De
Vulgrino Comite.
Audita morte Emenonis, Carolus Calvus Wulgrinum propinquum
suum, fratrem Abbatis ex Monasterio S. Dionysii direxit Engolismam, &
praefecit Engolismae & Petragoricae, & assensu Caroli Regis Hooliba in
Pontificem Engolismae consecratur.
Cap. XII. De Fredeberto Episcopo.
His
temporibus Fredebertus Episc. Franciae ad S. Eparchium veniens construxit ibi
Ecclesiam in honorem S. Salvatoris: sed corpus beati viri de loco in quo erat,
transferre non valuit, ipsoque consecrationis die post celebratam
consecrationem Ecclesiae, & sacrificium Missae consummatum ante Altare
Salvatoris, placida morte obdormivit in Domino, & ibidem ab Hooliba
Episcopo honorifice sepulturae traditur.
Cap. XIII. De
Carolo Calvo Rege.
Interea Carolo Calvo, cujus pater Imperator monetam
Engolismensem suo nomine sculpere jussit, migrante de hoc saeculo, regnavit pro
eo Ludovicus Balbus, nec aliqua aliquis Rex Franciae elevatur. Defuncto Ludovico
regnavit filius ejus Carolus insipiens. Quo tempore Wulgrinus Engolismensis
Comes migravit a saeculo decimo (imo quinto) Nonas Maii, & sepultus est
juxta Basilicam S. Eparchii, post cujus mortem quinto anno Hooliba Episcopus
diem clausit.
Cap. XIV. De
Anatalo Episcopo.
Et Anatalus Pontifex Engolismae loco ejus ordinatus,
tertio anno vitam finivit. Wulgrinus autem multis proeliis cum Normannis
frequenter confligens, hac de causa aedificavit castellum Mastacium &
Marcilliacum munimen contra Paganos, misitque in Marcilliaco Robertum legis
doctum, & amicum Rannulfum, quem fecit Vicecomitem; qui Rannulfus habuit
tres filios, Lambertum, Aldoënum quidem Engolisinam, Guillermo vero &
Agennum, quem assumens vendicaverat sibi pro sorore Guillermi Tolosani, quam
sibi copulaverat in matrimonium. Ademarus autem filius Emenonis Sanciam sorore
Comitis Petragoricensis Bernardi copularat sibi in conjugio: Alduino &
Guillermo familiarissimus fuit, qui honores illorum ac si frater diligebat; qui
a Rege Odone vocatus, ad Palatium provectus est Pictavis Comes.
Cap. XV. De
morte Vulgrini.
Post mortem siquidem Vulgrini, filius ejus Aldovinus
Engolismensis Comes viginti annox vixit. Hic muros civitatis Engolismae
restaurare cepit.
Cap. XVI. De
Guibaudo Episcopo.
Quo tempore Guibaudo Pontificatum Engolism. regente,
repetentes Normanni crebras irruptiones per Pictavensium terminos exercebant:
unde factum est ut Monachi S. Salvatoris Karoffii pretiosum lignum Crucis ad
custodiendum Engolismae deferrent cum diversis ornamentis Ecclesiae; &
cessante infestatione Normannica, Aldovinus in civitate sua retinere tentavit
omnibus diebus supradictum lignum, volens reddere commentatitium; hac de causa
jussit adornare Ecclesiam S. Salvatoris, foras muros, in capite Basilicae S.
Eparchii, ubi sanctum lignum deportaretur. Post annos vero septem languore
corporis multactus est ipse, & in populo ejus ita fames vehementissima
grassata est, ut quod hactenus compertum non fuit, de vulgo unus alterum ad
devorandum quaereret, & a multis alios perimentes carnibus humanis more
luporum vescerentur: quibus Aluinus coactus necessitatibus, ultimo anno ante
mortem suam remisit Karoffo Lignum per manum Guillemi Sectoris ferri cum capsa
aurea, quam ipse cum gemmis construi jusserat, ubi contulit Tribellicensem
villam, & statim cessavit plaga, & ipse post annum defuntus est sexto
Kal. Aprilis, & juxta patrem suum sepultus est: post cujus mortem occisi
sunt a Bernardo nepote Odonis ultionem Sanciae sororis, Lambertus Vicecomes,
& Rannulfus frater ejus, qui eam occidere conati sunt.
Cap. XVII. De
Guillermo Sector ferri.
Guillermus autem Sector-ferri honorem illorum restituit
Odolrico fratri eorum, qui fuit minor natu, & fuit illi Vicecomes, sicuti
Ranulfus patri suo.
Cap. XVIII. De
morte Willelmi.
Hic denique Bernardus, mortuo patre suo Guillermo, qui
fuerat frater Aldoïni ex Vulgrino, Comes Petragoricae effectus est. Guillermus
vero Sector-ferri Engolismensem Principatum obtinuit, & communem habuerunt
totum honorem suum Guillermus Sector-ferri, & Bernardus consanguineus ejus.
Cap. XIX. De
successione Focaudi Episcopi.
Quo tempore Guibaudus Episcopus Engolismensis decedens,
successorem habuit Focaudum, tunc Vuillelmus Sector ferri, & Bernardus
consanguineus ejus, aggregato conventu nobilium, iterum restituerunt Monasticum
ordinem in Ecclesia B. Eparchii, praeficientes Abbatem Mainardum, qui in fronte
Ecclesiae elegans construxit Oratorium in nomine sanctae Resurrectionis, &
multas Reliquias, quas de Hierosolymis asportaverat, ibi recondidit. Tunc Vuillelmus Sector-ferri
possessiones
Cap. XX. De
Arnaldo Comite.
Arnaldus iste quidem Engolismensis pro Dei amore facto
habitaculo Monachorum Buxiaci sancti Amantii, & ibi misso Reverendo Abbate
Francone factus Monachus in aula S. Eparchii, sepultus est quarto Nonas Martii
juxta patrem suum.
Cap. XXI. De
Guillermo Comite.
Arnaldus supradictus Comes successorem sibi reliquit
Guillermum filium suum. Praeterea Focaudus Episcopus migravit a saeculo anno
DCCCCLI ab Incarnatione Domini, qui sedit annis XII. mensibus XI. diebus XIII.
Obiit Idibus Februarii, & reliquit sibi successorem Rannulfum, qui regens
Episcopatum Engolismensem annis IX. mensibus XI. diebus XIV. obiit X. Kalendas
Februarii.
Cap. XXII. De
Hugone Episcopo.
Post quem suscipiens Episcopatum XII. Kalendas Aprilis
DCCCCLXXIII ab Incarnatione Domini Hugo Pontifex ordinatur: siquidem vir
natione Xantonicus, a Jarnaco castro de Senioribus illius castri, quos
vulgariter Comptarios vocant, natus vir astutus, & eloquens, &
litteratus, qui ut nobis celebris fama antecessorum divulgavit, Comitatum
Engolismensem Ecclesiae Engolismensi acquirere volens, maximas guerras cum
Arnaldo Engolismensi Comite habuit. Qua de causa bona Engolismensis Ecclesiae
detrahens, maxima casementa in Lemoviensi, Petragoricensi, Engolismensi,
Xantonensi Episcopatibus, Baronibus, qui in praedicta seditione ei auxilium
praebebant, impendit. Unde ad tantam alienationem bonorum, & ad tantam loci
desolationem versa est Cathedralis Ecclesia, quod pauci Monachi ibi Deo
fervientes, de bonis Ecclesiae vix sustentati poterant: unde cymbalum in
claustro, & alias monasticas Cathedrales in Ecclesia Engolismensi adhuc
retinent. Dicitur etiam de praedicto Pontifice, quod vitam beati Eparchii
scripserit. Obiit in monastico habitu, &, ut credimus, in vita sua deposuit
se, maxime cum corpus illius fine virga & annulo in sepulchro suo inventum
fuerit, cum vetus Ecclesia beati Eparchii dirveretur. Decessit vero DCCCCXXI.
(vel potius DCCCCXC) anno ab Incarnatione Domini VIII. Kal. Decemb. sedit annis
XII.
Cap. XXIII. De Grimoardo Episcopo.
Cathedram
vero illius Grimoardus Episcopus accepit. Hic natione Petragoricus, more (forte
matre) Tuensis (forte Eduensis) fuit a Guillelmo (legendum Guidone) Vicecomite
Lemovicensi, captus pro Monasterio Brantosmensi, quod ad eum in munere
poscebat, captus tenebatur in turre Lemovicina, & dimissus juxta
conditionem Guidonis Gerberti, seu Silvestri Papae Curiam appelans, Romam
adiit. Guido Curiae Romanae sententiam damnationis suscepit, & cum ibi
Guido praesens esset, Grimoardo Episcopo traditus est. Grimoardus iste
oblationes Ecclesiae Engolismensis, & mansum de Tournac Ecclesiae
praedictae acquisivit, & insuper quaedam praebenda cuidam pauperi in
Ecclesia praedicta pro anima ejus datur; a quo etiam Ecclesia Cathedralis
Engolismensis consecratur; per quem Hugo Rex Francorum privilegium Cathedrali
Ecclesiae Engolismensi dedit: cujus tempore quidam de Principibus
Engolismensibus Wadradus Loriches aedificavit in Xantonico pago Monasterium
Basiense in honore sancti Stephani Protomartyris, & censuale fecit Romanae
Ecclesiae: consecratur autem Ecclesia praedicta a Grimoardo & Islone fratre
ejus Xantonensi Episcopo. Grimoardus vero obiens sepultus est in Cathedrali
Ecclesia, juxta Altare Capituli: in quo Capitulo cum maxima hominum multitudo
fortuitu conveniret, contigit ut quidam super tumbam ipsius obdormiit tertio
voce Angelica vocatus, tertio evigilans admonitus est, quod a loco praedicto
discederet. Sub tumba etiam ille quiescebat sancti viri corpus, quod Fratribus
Ecclesiae praedictus homo resarcivit; corpus vero illius e loco illo translatum
est in quodam arcu in Capitulo, cum Ecclesia nova aedificaretur.
Cap. XXIV. De
Rohone Episcopo Engolismensi.
Reliquit vero Rohonem successorem sibi, qui natione
Pictaviensis Montis-acuti oppidanus fuit: cujus manu Robertus Rex Gallicanus
Cathedralem Ecclesiam Engolismensem privilegiavit. Guillermus vero Comes
Engolismensis copulata sibi uxore Giberta, sorore Comitis Guillermi
Andegavensis (scribendum Gaufredi) Alduinum & Gaufridum ex ea genuit.
Guillermus iste sapientissimus fuit, & Consilianus Guillelmi Pictavensis
Ducis. Blaviam denique cum expugnasset Guillelmus Engolismensis secum Ducem
habuit, & magna fortitudine ipsum castrum cepit, & accepit haec in
beneficio a Pictavensi Vicecomitatum Mellensem, Oenacensem, seu Chenaucensem,
& Rocacardensem, & Chabanes; Confolens, & Roffiacum, & multa
alia.
Cap. XXV. De
Aymerico Principe.
Quo tempore Aymericus Princeps Ranconiensis seniorem suum
Guillermum Comitem Engolismae, dum ipse Romae esset, castrum Fractum botum
(forte Botavillam) in Xantonico construxit per dies Resurrectionis. Promiserat
ei fidelitatem super reliquias sanctarum caligarum S. Eparchii; & quoniam
perjurus contra ipsum fuit, post paucos dies a Jofredo filio Comitis supradicti
animam sine mora reliquit. Comes vero Willermus cum Alduino filio suo castrum
diu obsedit, & fortiter expugnavit; captum destruxit, & iterum
reaedificavit, filio suo Joffredo commendans. Guillermus vero Vicecomes
Marciliacensis & frater ejus Odolricus gravi discordia decertabant cum
Auduino fratre eorum, propter castrum Roffiacum multo tempore: unde factum est
ut Willermo Comite inter se pacificarentur, & pacem ipsam, pactumque
conditionis super corpus sancti Eparchii iidem jurarent: quod interim mentiti,
& perjurio rei, alter excaecatus est, alii duo omni honore privati sunt.
Nam Guillelmus & Odolricus ad se dolo accersentes Aldoïnum in hebdomada in
Ramis Palmarum, postquam cum eis coenaverat, & in hospitio eorum dormiebat,
dormientem arripiunt, linguam ejus amputant, & oculos ejus effodiunt, &
ita Roffiacum recuperant. Regressus vero Roma Willermus Comes, tantam
impietatem vindicare decrevit, & accito Willelmo Duce Marciliacum obsidens
desolavit, igne combutens, & traditoribus vitam & membra concessit; sed
omnium eos privavit, & Alduino coecitate mulctato Roffiacum concessit;
& post aliquot annos jubente Guillermo Comite, Alduinus filius ejus (qui)
excoecatus, Marciliacum reaedificavit. Ea tempestate Willermus Engolismensium
Comes, per Bajoariam iter cepit ad sepulcrum Domini: nam ante eum per illas
partes nullus preterierat; quippe quia novella adhuc Christianitas per Ungriam
& Sclavoniam erat: comitati sunt eum Odoardus Bituricensis Princeps,
Ricardus Dolensis Abbas, Stephanus Rex Ungariae cum omni honore eum suscepit,
& muneribus magnis ditavit. Cepit iter agere mense Octobri, & pervenit
in sanctam civitatem prima hebdomada mensis Martii, unde revertens, ab omnibus
Ecclesiae ordinibus solemniter suscipitur Princeps: tam Engolismenses quam
Xantonenses & Petragorici ei obviam venerunt. Eodem fere anno idem Comes
languore corripitur: quo anno Xantonas urbs cum ipsa Cathedrali Ecclesia
incensio crematur ab impiis Christianis: quam injuriam Dei supradictus Comes
vindicare volens, paulatim cepit viribus corporis destitui, & in urbe
Engolisma secus Ecclesiam sancti Andreae propter Divinum Officium jubet sibi
domum praeparari, in qua aegrotans decumbere cepit, ubi incessanter a diversis
partibus omnes Principes & Nobiles visitabant. Cumque a non nullis
diceretur maleficis artibus eum aegrotare, quia natura languore membrorum
destituebatur, detecta est quaedam mulier malefica contra eum exercuisse, hoc
est, imagines ex lino & cera confictas in ejus nomine sepelisse, tam in
fontibus quam in ariclusisse. Quae dum malefica non confiteretur, judicio Dei commissum
est, ut quod verum latebat, per duellum duorum virorum inter se pugnatium data
victoria probaretur. Factis ergo Sacramentis feria secunda primae hebdomadae
Passionis decertaverunt diu mumtumque extra civitatem, in insula Carantoni
fluminis, scilicet Missus Comitis Stephanus, & defensor maleficae
Willermus, cum baculis & scutis. Defensor enim maleficae erat ipso die
maleficiatus a qubusdam incantatoribus, & quibusdam potionibus herbarum
initiatis: sed Stephanus de solo Domini vero judicio confidens, victor sine sui
corporis damno fuit. Alter
toto corpore conquossato, suo nimium sanguine coopertus, victus stetit in
pedibus ab hora tertia usque ad horam nonam, cum se movere jam non posset
clypeo & baculo, evomuit quaedam maleficia quae gustaverat. Semivivus
aliorum manibus deportatur, & longo tempore languens decubuit. Incantatores
vero ejus de longe stantes, qui & quaedam praecantamina dicebant, mox
territi fugerunt. Stephanus vero laetus & exiliens eadem hora cucurrit
gratias Deo referre ad tumulum beati Eparchii, ubi praedicta nocte pervigit
excubaverat. Deinde reversus est exultans in civitate ut se resiceret. Malefica
vero multis tormentis, ignorante Comite, mox excruciata, nec sic confessa est,
& a diabolo corde obdurato nullum verbum nec vocum ex ore protulit: a tribus tamen mulieribus, quae cum
ea interfuerant, de his maleficiis conuicta est testimoniis; quasdamque
phantasticas ex lino imagines de subtus terra eaedem mulieres extraxerunt coram
omnibus jam putrefactas diuturnitate. Comes ergo pepercit maleficae mulieri,
nec sivit eam tormentari ulterius, & vitam concessit. Narrat Hieronymus in
expositione Danielis, Epiphanem phantasiis maleficarum versum in amentiam a
quibusdam terroribus oppressum interfisse. Alexander quoque Magnus talibus maleficiis
in Babylonia faiscere cepit corpore, quae maleficia jusserunt fieri latenter,
qui post eum regnare cupiebant. Ideo refertur de eo, quod decidit in lectum,
& cognovit quia moreretur; sed cum diu langeuret vivens, veneno extinctus
est. Et Moyses ait: Maleficos non patieris vivere. Nec mirum si Deus permittat
praestigiis maleficorum aegrotare, cum beatum Job sciamus a diabolo percussum
gravi ulcere, & Paulum ab Angelo Satanae colaphizarum, nec timenda sit
corporis perituri aegrotatio, graviorque sit animorum quam corporis percussio.
Quod autem quibusdam non nocet haec phantastica operatio, protectio Dei est,
qui verat si ad homines malignum spiritum accedere.
Cap. XXVI. De
obitu Willelmi Comitis.
Igitur Willelmus Comes ab Episcopis & Abbatibus
poenitentiam suscipiens, omniaque sua disponens, et inter filios suos et
conjugem suam nominatim, prout sibi visum est, honorem suum ordinans,
reconciliatus et absolutus est; et toto Quadragesimae tempore Missas et cultum
Dei frequentavit, quousque hebdomada Passionis oleo sancto ungeretur, et
Viatico muniretur, et, ligno Crucis adorato et deosculato, spiritum in manu
Episcopi Rohonis et Sacerdotum Deo redderet, laudabili fine et memoria. Per biduum servatum est corpus ejus
a Clericis in Basilica Cathedrali sancti Petri Apostoli. Planctu nimio tota
civitas repleta est; multitudo nobilium & turbarum undique flens advenit.
Cap. XXVII. De
Alduino Comite.
Successit pro Willermo Alduinus filius ejus in Principatu
Engolismae, & praeclarum laetitiae signum initio principatus ejus ostensum
est, cum a dolore sepulturae transiit populus ad laetitiam, obvians Domino,
exclamans: Osanna in excelsis, benedictum regnum patris nostri David,
praeferens manibus victoriae palmas, ramos securitatis, & flores
suavitatis. Obtulit supradictus Guillermus pro sepultura sua sancto Eparchio
diversa & pretiosa munera tam in terris quam in silvis, auro & argento
multo, aliisque rebus. Inter cetera donaria obtulit Crucem auream cum gemmis
pretiosis, pensantem libras septem: candelabra argentea, sarravisa fabrefacta
pensentia libras quindecim: totam silvam de Veniaco, quae antiquitus in dominio
S. Eparchii fuerat. Sed demum propter abalienata illi erat ab antecessoribus
Comitibus. Crastina vero post sepulturam ejus die Blaviae castrum dolo
subtractum est Comiti Alduino a Joffredo fratre ejus. Mox Comes Alduinus cum
virtute militari illus tendit, & cito ipsum castrum capiens, in deditionem
accepit, & missa illic custodia militum, Engolismam regreditur ad
celebrandum: quo regresso, frater ejus per dies sanctissimos Parasceves
Sepulturae & Dominicae Resurrectionis, contra Blaviam exstruxit aliud novum
castellum. Hoc comperto,
Alduinus nequaquam praetermisit opus Dei, sed cum magna gloria & laetitia
sanctum Pascha celebravit, & post diem tertium festivitatis, electo
exercitu ad bellum committendum exiit. Audierat enim fratrem suum velle
cum eo confligere, & exercitum de Xantonico aggregari. Ita castrum noviter munitum obsedit illico,
& proelium praestolatur feroci corde: sed nequaquam frater ejus praesumpsit
lacessere ad pugnam, videns robustam eum habere manum. Et post dies octo,
expugnato & capto castro supplex venit ad eum: Cui Comes Alduinus protinus
ignovit, & pacem concessit, é facti sunt amici in illa die, & tunc in
beneficio tres partes Blaviae Comes concessit fratri suo Joffredo quartamque
sibi retinuit, & conditionibus congruis pacificati sunt amore praecipuo.
Tunc Joffredus filium suum commendavit fratri suo Alduino Comiti in manibus,
propter duo castra quae sunt in Xantonico, scilicet Archiacum & Botavillam,
quae semper attinent ad Comitatum Engolismensem. Qua tempestate Odolricus
sancti Martialis Abbas vigilantissimae honestatis Engolisam venit ad Alduinum
Comitem: Ipse vero tunc donavit sancto Martiali Ecclesiam Beatae Mariae in
territorio Burdegalensi, cum insula magna Dordoniae, in qua sita est; estque
ipsa Ecclesia uno plus milliario a castro Fronsiaco, quod erat in dominicatu
vel in dominio proprietatis supradicti Comitis, cum omnibus in circuitu terris
& castellis; quam possessionem retinebat ex jure hereditario uxoris suae
nobilissimae Alairiae vel Alauziae Comitissae. Pater vero Alduini Willelmus
reversus ab Jerosolymis, multis nobilibus, mediocribus & pauperibus bonum
fuit incitamentum; confestim enim Isembertus Episcopus Pictavinus, & Jordanus
Episcopus Lemovicinus, & Comes Fulco, pluresque Primatum, & infinita
multitudo mediocrium & pauperum, ac divitum Jerosolymam tendunt. Roho autem
obiens sepultus est in capite Cathedralis Ecclesiae, a parte Australi.
Cap. XXVIII. De Geraldo Episcopo
Engolismensi.
In cujus
locum successit Geraldus arte male, vit magnus a studiis (magnae constantiae)
qui tyrannidem Dapiferorum suorum fugiens, ad Regem Franciae quasi exul
divertit, & in extremis vitae laborans, erigere se contra Episcopatum
Engolismae fecit, & vivos simul ac mortuos illius Episcopatus absolvit,
praeter Dapiferos suos, quos excommunicavit, & futuram progeniem maledixit.
Hic autem obiens sepultus est intra Ecclesiam S. Dionysii & parte
Septentrionali. Titulis autem talis est tumuli illius: Hic requiescit Ger.
Angolismae civitatis Episcopus.
Cap. XXIX. De
morte Auduini Comitis.
Ipse vero Auduinus post mortem Guillermi patris sui
quatuor annis Consulatum tenuit, & mortuus est anno MXXX (aliquid de est)
anno ab Incarnatione Domini.
Cap. XXX. De
Gaufrido Comite Engolismensi.
Successit in Consulatum Auduino Gaufridus seu Josfredus
frater ejus, cujus erat uxor Petronilla filia Marnardi dicti Divitis Domini
Archiaci & Botavillae & sola ejus heres; pro qua totam hereditatem
patris habuit & possedit, quam duxerat ipse Gaufridus, vivente patre suo
Willermo Comite. Filius vero fratris Alduini, scilicet Willermus Chausardus
licet filius esset primogeniti & terram de Comitatu debuisset habere,
solummodo Mastacium & medietatem castri Fronciaci habuit. Hac de causa
scilicet quia Comes Willelmus ejus avus filios & filias exheredavit,
idcirco quia uxor ejusdem Audoini toxicaverat eum, & propter hoc sententiam
exheredationis in progeniem illius mulieris retorsit. Gaufridus vero Comes de
uxore sua praedicta filios genuit Fulconem, Gaufredum Rudelli, Arnaldum de
Montosario, Willermum & Ademarum postea Engolismenses Episcopos. Fulconi
primogenitp dedit Comitatum Engolismae & terram quam ex parte uxoris suae
habebat, Gaufredo Rudelli castrum Montosarii. Obiit autem Gaufredus Comes
MXLVIII anno ab Incarnatione Domini.
Cap. XXXI. De
successione Fulconis.
Successit vero illi in Comitatu sicut ipse in vita sua
disposuit, Fulco ejus primogenitus filius, sicut ab antiquis accepimus vir
magnae fortitudinis & audaciae, & in militia strenuissimus. Qui inter
caetera quae viriliter egit, Pictavenses de terra sua in quam ad devastandum
irruerant, audacter invadens repulit usque Coniacum fortiter invadendo rustando
& pugnado fugavit & multos ex eis cepit. Insuper in pago Xantonensi
castrum Mauritaniae obsidione qua Dux Aquitaniae illus clauserat & jam fere
ad captionem constrinxerat cum magno suo exercitu illuc perveniens ad magnum
(forte ad manum vel manus) singula liberavit. Obiit vero in senectute bona MLXXXVII anno ab
Incarnatione Christi. Idem numeri error extat in tribus Mss. Certe conjux
Gaufridi Petronilla pro salute animae suae Monasterium S. Pauli de Botavilla
propria pecunia & allodiis fundavit & in eodem Monasterio sepulta est.
Cap. XXXII. De Willelmo Episcopo.
Post Gerardum Arte-mala Guillermus Engolismensis natione,
patre Gaufrido Consule, Petronilla matre, Engolismae natus Episcopatum
Engolismae suscepit vir sapiens & disertus qui Guillermo Aquitanorum
familiarissimus fuit; qui praedicto Praesuli Thesaurariam Sancti Hilarii &
oblationes altaris Angeliacensis dedit. Dum autem praedictus Praesul in extremis laboravit pro remedio animae
ejus altare praedictum dedit Angeliacensibus. Totum autem Capitulum cum Abbate
concessit quod duo Monachi pro anima Pontificis semper in Ecclesia
substituerentur, quod usque in praesens perseverat, praedictus vero Praesul
maximas guerras habuit cum Fulcone fratre suo & cum illo militari praelio
saepe conflixit. Aedificavit Tolveram & Borzai. Obiit anno MLXXVI ab
Incarnatione Christi XII. Kalendas Octobris sepultus est intra Ecclesiam
Cathedralem a Septentrionali parte. Sedit annis triginta tribus.
Cap. XXXIII.
De Ademaro Episcopo.
Loco cujus promotus est in Episcopatum Ademarus frater
Willermi Episcopi predicti, natione Engolismensis, patre Engolismensi Consule
Gaufrido, Petronilla matre, Engolismae natus, Stirpensis Ecclesiae Abbas, homo
mirae simplicitatis, qui cum Duce Aquitanorum in Hispaniam contra Saracenos
militavit. Hic Monachos per Engolismensem (quantum potuit) dilatavit. Dicitur
etiam quod ipse dixerat se velle unam quamque Ecclesiam Episcopatus
Engolismensis esse Prioratum Monachorum. Cui indignatus Hugbertus Sacrista
respondit. Et nos Canonici in singulis Ecclesiis Engolismensis Episcopatus
singulos vellemus esse Episcopos. Dedit autem Cathedrali Ecclesiae mansum
d'Angunt & praepsituram quae fere omnia bona sibi usurparat & septem
Friscobonae (forte Friscingas) in die anniversarii sui. In cujus tempore
promotus est in Canonicum dominus Iterius Archambaudi Sacerdos civis Engolismensis,
militari progenie ortus: vir siquidem ditissimus super omnes coaetaneos suos,
qui cum Episcopus Ademarus Praeposito mille solidos Pictavensium pro
acaptamento exigeret, & ipse reddere non posset, praedictus Iterius
Episcopo mille dedit & mille solidos acaptamenti reddidit, & Praeposito
& parentibus ejus multa bona contulit. Unde tam Episcopus quam Praepositus
& parentes ejus Praeposituram reddiderunt, dederunt que Sancto Petro &
donum istud Urbano Papae confirmare fecerunt. Episcopus autem Ademarus sedit
annis viginti, mensibus duobus & migravit a saeculo.
Cap. XXXIV. De
successione Willelmi Comitis.
Fulconi vero praedicto Engolismensi Comiti successit in
Comitatum Guillermus filius eus primogenitus, dictus Sector-ferri, quem peperit
ei filia de Ounormani Vagena quae vocabatur Condo. Guillermus iste mediocris
staturae & egregiae statudinis (fortudinis) ita quod hujusmodi in corpore
quantitatis major virtus, ut arbitror, non extitit. Nonnullos enim Equites ictu
lanceae per clypeum & loricam transfigendo interfecit, & a vulgo
dicitur, quod ab equo suo persecutione militari numquam praecipitatus decidit.
De plurimis vere factis ejus scripto & memoriae ista commendare duximus.
Comitatum Marchiae quem Hugo de Lezignaco vir prudens & bellicosus
occasione juris haereditarii sibi in proprium vindicare volebat, assiduis
ejusdem Hugonis impugnationibus multotiens ad Karrofum ductis plurimis
militibus de terra sua electis propriis expensis viriliter defendit. Castellum
Sancti Martialis a multis infestationibus & castellum Assiae valida
obsidione Guillelmi Ducis Aquitanie, magnique exercitus oppressione sua
suorumque Comitum strenuitate egregie liberavit. Strenuos & praecipuos
viros in tempore suo inimicos habuit Ardoinum seu Audouinum de Berbezillo, Ademarum
de Archiaco, Bardouinum de Coniaco & multos eorum coadjutores auxiliis
& muneribus Guillermi prioris Ducis Aquitaniae fretis, eosque multotiens
conflictu bellico, acie ex utraque parte ordinata aliquando in honore
Berbezilli, aliquando in honore Coniaci vicit & fugavit & non paucos ex
eorum militibus cepit. Sane castellum Benaugium quod ex parte uxoris suae juris
sui erat & castellum Sancti Macarii, cum homines illius terrae infideles ei
abstulissent, illuc perducto exercitu ad magnum sui honorem in perpetuos usus
recuperavit. Eodem tempore Ademarus Engolismae Episcopus migravit & saeculo
MCI anno ab Incarnatione Domini pridie mensis Septembris. Sedit annos 20. &
sepultus est intra Ecclesiam Cathedralem a septentrionali parte.
Cap. XXXV. De
promotione Gerardi in Episcopum.
Postquam promotus est in Episcopum Girardus natione
Normannus, Dioecesi & civitate Bajocarum, oriundus, patre Giraudo. Qui cum
in civitate Engolisma & Petragorico & in quibusdam castellis circum
adjacentibus regimina Scholarum habuisset, defuncto Ademaro Engolismensi
Episcopo ob insignem ipsius scientiam & honestam vitam, in Engolismensem
Episcopum promotus est petitione populi, electione cleri, honoratorum assensu.
Qui cum Romam tenderet, audito quod Paschalis Papa Concilium congregasset maximum
diebus illis, ad jubileum tetendit (ita codex Beslii, ac Duccanus habet,
maximis dietis ad urbem tetendit, haud dubie emendatius) in quam quamuis tacite
venit, tamen rsidentes Episcopos cum domino Papa in Concilio invenit. Causa
siquidem qua convenerant, talis fuit. Imperator siquidem Henricus Papam
Paschalem, Cardinales & nobiles Romanos ceperat. Hac occasione Papa
reliquit investituras Imperatori quae fiebant per annulum & virgam, &
super Sacrosancta juravit propria manu & Curia ejus Imperatorem se non
excommunicare pro investituris. Quia vero Papa rem illicitam fecerat deponere
se a Papatu promiserat & ad Poncianas insulas habitu religioso exul ire
disposuerat si investituras salvo sacramento ad pristinam libertatem, &c.
In qua re nullum remedium a toto Concilio inveniri poterat. Gerardus Episcopus
requisitus tandem tale consilium dedit, quod investiturae revocari poterant
salvo sacramento, ita tamen quod Imperator dans investituras non
excommunicaretur. Quod consilium omne Concilium laudans dixit, non tu locutus
es, sed Spiritus Sanctus in ore tuo. Placuit ita que Papae & toti Concilio
quatenus Gerardus Episcopus per quem Deus Ecclesiae suae tale consilium
referaverat, cum quodam Cardinale Diviniaco, vel Dunciaco, ad Imperatorem
dirigeretur, qui voluntatem Imperatoris consuleret, quatenus Ecclesiae Romanae
investituras exponeret (forte reponeret) alioquin habitum consilium
revelaretur. Quod cum in praesentia Imperatoris supradictus Pontifex Gerardus
mirabiliter perorasset, & a Cancellario Imperatoris qui illius interpres
erat, singula exponerentur, vehemens tumultus ortus est in Curia, ita quod
Coloniensis Archiepiscopus qui eum solemniter in hospitio suo susceperat; in
Galliis namque discipulus Gerardi fuerat, de vita illius dubitans, dixit:
Magister maximum scandalum generasti in Curia nostra. Indignans autem Gerardus
respondit: Tibi sit scandalum, mihi est Evangelium. Dedit tamen Gerardo
Pontifici Imperator multa munera: Per idem vero tempus Willelmus Taillefer
Engolismensis Comes circa finem vitae suae sepulcrum Domini visitavit, & in
reditu apud Dusense Monasterium a saeculo migravit; & in eodem Monasterio
honorifice sepultus est, & reliquit haeredem sibi Wulgrinum filium
primogenitum qui natus ei de filia Amani, seu Amaniei, Gasconis que vocabatur
Vitapoi. Raimundo filio suo dedit Fronciacum & Fulconi filio suo
Montemauserium. Gerardus vero Engolismensis Episcopus cum domino S. Paschali
Papae adhaesisset, qui ad partes Galliarum venerat cognita honestate &
praeclara sapientia ei vices suas prius in Britannia, & deinde Turonensi,
Burdegalensi, Bituricensi, Auscitana Provinciis commisit. Praeter caetera que
in legatione eximie fecit, octo Concilia celebravit. Willermo vero dicto
Sectore-ferri, ut diximus, successit in Consulatum Wulgrinus ejus filius primogenitus
homo magnae staturae & pulcherrimae compositionis prudens & militiae
peritus, patiens laborum, timor hostium, & arma suorum, & viribus
corporis robustus, & cui in militari conflictu & communi certamine fere
bene successit. In eleemosynis faciendis, in veneratione & oblationibus
Ecclesiarum benignus, in Castitate & in munditia corporis sui praecipuus,
in hostium suorum depressionibus sollicitus ac providus & per omnia
laudabilis, excepto quod proprietatis suae amplificandae cupidus quosdam terrae
suae homines malas consuetudines imponendo gravavit. De gestis vero pauca ex
multis referemus. In juventute sua, patre suo adhuc vivente & Consulatum
tenente sedula strenuitate, & quamplurimi laboris ac militiae exercitio
adversantibus Willermo preclarissimo ac strenuissimo Duce Aquitanorum &
Bardone de Coniaco illustris ac benigne largitatis viro, & Audoino de
Barbezillo viro Bellicoso castellum Archiaci furtim ablatum de manu Ademari de
Archiaco prestantis viri auxiliis & consiliis felicis memorie Gerardi
Engolismesis Episcopis & Romanae Ecclesiae Legati viriliter recuperavit,
& interim ratione ejusdem discordiae casamentum & Baronia de Mastasio,
quae pater suus pro captione sua ad tempus amiserat, ei ac patri suo praefato
domino Gerardo auxiliante reddita sunt. Patre vero illius Hierosolymitanam viam
ingresso contra Ademarum Rupis-fulcaudi dominum magnae audaciae &
calliditatis virum aciem mille militum vel amplius direxit. Tantorum autem
ardorem & discordiam interventus praedicti Gerardi sedavit, atque terminavit.
Praeterea Guillermo minore Duce Aquitaniae tenente castrum Blaviae, quod pater
similiter dictus Guillermus prae obsidione ceperat & turrem & muros
destruxerat, praedictus Comes Wulgrinus congregato magno exercitu &
propriis expensis contra voluntatem praedicti Ducis & universae
fortitudinis illius reaedificavit; & ita munitum inexpugnabile reddidit,
quod non solum cuilibet infestationum, sed etiam Duci Aquitaniae & ejus
exercitui usque in hodiernum resistere poterat. Sane idem Wulgrinus castellum
Chabanes & Confolent cum honoribus Ademaro domino Rupis-folcaudi, qui
castella illa juris esse sui ex parte uxoris suae dicebat & Willermo priore
Duce Aquitaniae mirae audaciae & strenuitatis viro ipsum Ademarum in
requisitione illorum omnimodis manutanente invitis & suo posse
adversantibus Roberto Burgundio, Amuria & Rancone (vel Aimerico de Rancone)
cum filia Jordani Eschivati illius terrae domini sine masculo jaerede defuncti,
dedit. Deinde cum praefatus Dux Aquitaniae dolo & proditione castella illa
quorundam Procerum in ipsis manentium occupasset, eo mortuo & filio ejus in
Principatu substituto dicto Willermo iidem Wulgrinus & Robertus Burgundio
ea recuperaverunt. Postea vero cum idem Robertus, dimissa terra illa &
sponsa quam nondum nuptialiter templo contulisset & Willelmo de Mastacio
fratri Roberti Domini Montis Berulfi cum consilio Wulgrini Comitis terram illam
& sponsam concessisset eidem Willelmo de Mastacio terram illam tenenti
secundus Willermus Aquitaniae Dux castella, sicut pater abstulerat, auferre
tentavit, & se ea capturum Lemovicensi in Curia Sancti Martialis publice
jactavit, ita quod nullomodo Wulgrinus Comes auderet ei se opponere: quod
audiens Wulgrinus ad defendendum illa castella cum multis militibus &
peditibus audacter intravit & propriss expensis & hominibus ea muniens
fere per mensem aggressum praedicti Ducis expectavit qui nequaquam ut
jactaverat venit: & inde Wulgrinus ad urbem Engolismensem veniens terram
illam in pace dimisit. Hoc etiam tacere nolumus, quod cum etiam Wulgrino quartam
partem castri Montiniaci & per Braudandi custodiam turris Giraldus de
Blavia, qui in castro illo dominium habebat abstulit Wulgrinus ipse in
praesentia Guillermi minoris Ducis Aquitaniae & ejus auxiliis fultus ipsum
castellum obsedit adversantibus Iterio de Villaboe, Bardone de Coniaco,
Gaufredo de Rancone, Hugone Bruno de Leziniaco & multis aliis Baronibus,
tam de Pictavensi quam de Xantonensi pago, qui contra eum castrum illud
munierant, & foras ad prelium non semel egressi adversus eum & praedictum
Ducem ac vires eorum fortiter dimicaverunt. Sed tandem innumeris mortibus &
longa obsidione & multis assultibus compulsi qua dam nocte furtim castrum
dimiserunt & aufugerunt. Quotiens autem & audacter ipse conflixerit
& quos ictus more bellico intulerit, & passus fuerit, difficile
scribere visum est: & ita in hac obsidione maxime & in multis aliis
bellicose & viriliter egit quum summus miles prae caeteris diceretur, &
fama virtutis ejus non solum in propinquis sed etiam in remotis regionibus
divulgaretur. Castello itaque Montiniaci hoc modo quo diximus capto & in
manu Gerardi Engolismensis Episcopi pro quo ut pote juris & feodi sui
existente jam & hominium fecerat, suscepto, turrim altam & robustam in
eo aedificavit & ipsum castellum muris undique validissimis munivit. Et
vero Engolismensem a primo lapide edificavit: in qua reedificatione supra
dictus Itherius Archambaudi in constructione parietum expensarum medietatem de
proprio suo ministrabat. De proprio suo aedificavit dormitorium, refectorium,
cellarium, Presbyterium, januas ferreas & contulit praedictae Ecclesiae
(forte Ecclesias) de Julhac & de Renenorvilla & de Touzac, &
Ecclesiae de Julac quae manu laica alienata ab Ecclesia Engolismensi fuerat de
manu militum qui dicuntur Coquenses ad jus Engolismensis Ecclesiae revocavit,
& contulit etiam de proprio ut pauperes viginti quatuor seper alerentur in
praedicta Ecclesia in unaquaque Quadragesima & acquisivit duodecim solidos
in Ecclesia de Touzaco ad tunicas pauperum. Dedit etiam Engolismensi Ecclesiae Pontificalia
ornamenta, quae emit a Bosone Xantonensi Episcopo mille solidos, scilicet
casulam magnam cum lapidibus undique aurifrizatam, vestimentum cum alba undique
aurifrizatum manipulum & stolas cum lapidibus aurifrizatas & tunicam ac
dalmaticam, in qua sunt depictae aquilae, & quinque solidos in die
anniversarii sui. Obiit in senectute sua MCXXXV ab Incarnation Domini anno IX
Kalendas Augusti, & inter Pontifices collatus juxta Pontificem Grimoardum
in Capitulo sepultus est. Gerardus itaque Engolismensis Episcopus aulam
Pontificibus construxit, & Ecclesiae quam ut diximus, aedificavit, haec
munera obtulit. Contulit vero textus aureos & magnum textum cum lapidibus
nimirum turibula deaurata & crucem de argento, duo candelabra argentea,
unam capsulam argenteam, unum urceum argenteum, unum calicem aureum, unum
deauratum argenteum, quatuor argenteos, duas tabulas eburneas cum argento,
duplex argenteum psalterium, duo altaria argentea, & in fine suo thuribulum
argenteum septem capsulas argenteas & duas aburneas & duas pyxides
argenteas, & unam eburneam, manipulum de argento, unum calicem de argento
lapideum; quatuor magnas cruces, tres parvas. Haec ornamenta praedictae
Ecclesiae intulit, unum pallium auri operis & magnutidinis & duodecim
alia, quadraginta cappas, novem dalmaticas, tres tunicas, septem amictus
argenteos & aureos, colarium aureum, quatuor stolas, octo manipulos,
quinque albas & unam de affresina: & centum volumina librorum vel eo
amplius, ut credimus, videlicet scripta Gregorii, Augustini, Ambrosii, Hilarii,
Isidori, Cypriani, Gregorii Nazianzeni, Origenis, Hieronymi, Bruni, Bedae,
Rabani, Boethii, Paschasii, Sidonii, Historiam parvam & Historiam Julii
Caesaris, scripta Tullii, & innumera bona Ecclesiae nostrae & mensae
Episcopali contulit. Constituit etiam de proprio suo bono ut tredecim pauperes
in mensa Pontificis Engolismensis semper alerentur. Tempore cujus &
beneficio & auxilio Ecclesia de Corona, Bornetensis (vel Ambornensis)
Ecclesia, & Ecclesia de Grossobosco & de Aulavilla edificari coeperunt.
Aulam Pontificibus & Capellam & Cameram Pictavi aedificavit, &
annulum aurei operis cum lapidibus pretiosis Ecclesiae Engolismensi dedit:
Curtim Varuci in decima, in agricultura & aliis redditibus augmentavit;
aulam Varui aedificavit muris, vallo aedificatam roboravit, Ecclesiam &
domos construxit leprosarias; innumera bona mensae Episcopi acquisivit, Varuci,
Adiriaci, Engolismae. Qui in judicio verax, in responsione discretus, in
praedictione eximius, in allocutione blandus, in proverbis facetus, tamen circa
finem ad Petri Leonis schismatici partes divertit, errori illius favens. Die
autem proxima mortis suae accepimus quod in confessione sua Sacerdotibus
dixerit, si partem Petri Leonis contra voluntatem Dei ignorans manu tenuerit se
confiteri & poenitere: Omnia autem illa quae habebat fere in vita sua, vel
Ecclesiae dedit, vel pauperibus crogavit. Sabbato autem Missam celebrans maxima
devotione & effusione lachrymarum sequenti die Dominica migravit a saeculo
MCXXXVI anno ab Incarnation Domini, sedit in Episcopatu annis triginta tribus
mensibus ... diebus ... Et cum aliquem Capellanum nec gistis sive quaestis nec
hospitis vexasset unicuique Capellanorum sui Episcopatus in fine suo unam minam
obolum dedit, & illud magnificum fidus quod claritate sui partes occiduas
illustraverat: proh dolor! extra Ecclesiam quam aedificavit sub vili latet
lapide. Cessavit Episcopatus usque XIV. Kalendas Julii.
Cap. XXXVI. De
Lamberto Episcopo.
Post Gerardum Wulgrino tenente Consulatum suscepit regimen
Engolismensis Ecclesiae Lambertus natione Engolismensis vico Palude, patre
Fulcherio, matre Leggardi natus: vir quidem sapiens & discretus &
summae eloquentiae & maximae religionis, qui ab Ademaro Episcopo Sacerdos
ordinatus Ecclesiae S. Joannis de Palude Capellanus fuerit. Qui in ea
congregavit conventum fratrum religiose ibi viventium. Processu vero temporum
Ecclesiam de Corona a primo lapide aedificavit: in qua promotus in Abbatem de
Ecclesia S. Joannis de Palude conventum religiosum transtulit in Corona, quos
bonis moribus & institutionibus eximiis exornavit, & praedictae
Ecclesiae multa bona acquisivit, illam molendinis, sylvis, praediis, pratis
ditavit, reliquiis, libris, ornamentis decoravit. DFactus Praesul Engolismensis
Ecclesiae quatuor praedia (in Ducaeno codice pallia) dedit & Ecclesiam de
Magnac aquisivit. Aedificavit in domibus Episcoporum quandam aulam in qua est
puteus & coquina & turrem super portam Varuci; aedificavit Ecclesiam
Baptisterii de conventu benedictionum. Qui exemplar religionis, justitiae,
largitatis, castitatis & eleemosynae omnibus in provincia Burdegalensi
fuit. Wulgrinus vero cum praedictus Dux Aquitanie Junior turrem Geofridi
appellatam ingeniis suis expugnatum & valide captam destruxisset, &
aliam turrim dictam Turrim Radulfi de Coniaco quoniam expugnando antecedentia
acquisierat & suis ut dicebat hominibus & propriis expensis munitam
teneret, Proceres & milites atque populus inde expulsi atque exheredati
auxilium Wlgrini ad proprias mansiones & sua jura recuperanda simpliciter
expetierunt. Qui congregato quamplurimo exercitu & viribus Procerum ejusdem
castelli ac vicinorum Baronum eis faventium coadunatis obsidione turrem
circumdedit. Itaque homines qui eam tenebant, libertatem inde euindi non
habebant. Quod audiens commemoratus Aquitaniae Dux exercitum ac vires quantas
potuit congregavit & ad libertatem turris & hominum in ea inclusorum in
honore castri Pontis non multum longe a Turre adduxit. Quod comperiens Wlgrinus
& qui cum eo Proceres, se ad pugnandum contra adversum exercitum
paraverunt. Cum vero ex utraque parte acies ordinatae essent interventu
Episcoporum domini Lamberti Engolismensis & Willelmi Guardardi Xantonensis
& sapientium virorum pax & concordia inter Ducem & Wlgrinum Comitem
& Proceres castri Pontis ita reformata est, quod Radulfus turrem suam
reddidit & Gaufrido de Ponte ut suam quae diruta erat reaedificaret,
concessit, caeterisque Baronibus omnia jura sua habere permisit. Haec ita circa
Pontenses acta sunt, qui castri sui reaedificationem & mansionem, sive
bonorum suorum restitutionem prudentiae & strenuitati Guillermi Comitis non
immerito universaliter afferunt. Haec quoque memoriae & scripto
commendamus, quod idem Wlgrinus circa finem vitae suae laudabiliter ac virtuose
egit circa castellum Villaboe, siquidem Iterius de Villaboe occasione unius
partis quam in castello, habebat auxiliis & expensi Gaufridi de Rancone
fultus qui cum militibus castrum intraverat & munierat: Helias de Coniaco
partem & jus dominicum suum quod in castrum habebat illud praeter turrem quae
dicitur Pictavinorum abstulit, & hanc ablationem & invasionem sibi
& sequacibus suis & perpetuo usurpare moliebatur. Quod audiens Comes
Wlgrinus quamuis debilis ex infirmitatis oppressione quam fere per dimidium
annum sustinuerat, multorum exercitu tam militum quam peditum congregato
honorem castelli Villaboe audacter ingressus est, ibique per aliquot dies
moratus cum montem in quo castellum situm est, contra adversarios vellet
ascendere, illi congressum ejus formidantes, quamuis eo plures milites
haberent, dimisso castello & turre Pictavinorum, quam obsessam tenebant
& expugnabant, aufugerunt. Tunc Helias de Coniaco Bardonis filius castellum
& castelli dominium suum ex integro per manum Wlgrini Comitis honorifice
recuperavit ac demum paucis de exercitu illo electis in aulam Wlgrinus Comes
veniens quod quidam contra eum imminerent, munitionem illam expugnando cepit
& destruxit, quibusdam malefactorum interfectis & detruncatis, &
quibusdam in aqua proxima dum fugerunt submersis: & sic burgum illum qui dicitur
Maulia undique fossis & machinationibus lignorum munitum destruxit &
combussit, ut nec praeter Ecclesiam aliquid in eo superstes remansisse
viderent. Deinde fere in eodem mense coadunata gente tam militum quam peditum
burgum qui dicitur Comac munitionibus atque fortitudine brevius quam credi
potest bene paratum contra voluntatem & consilium suorum, quod nemo de
genere suo antea hoc facere ausus fuerat, & etiam contra opinionem
inimicorum exerit contra Dominum Rupis-Fulcaudi & Vertolii & honores
eorum qui illi maxime adversabantur & inimici existebant. Quo facto usque ad dimidium annum totum
Rupis-Fulcaldi honorem & gentem in eo manentem pene sibi subjugavit, &
juxta libitum suum ad finem duxisset, nisi morte praeventus fuisset. Quas
expensas apud Burgum memoratum, & quam multiplices comsumpserit, quamque
audacter & viriliter honores predictos & loca in eis munita invaserit,
non est facile, ut ipse fecerit, scripto commendare. Cum autem virtute
floreret, & fama ejus militaris virtutis usque ad externas nationes
divulgaretur, inimicis suis aliis timore perterritis, aliis vero timore &
oppresione defatigatis atque illius largitas in reficiendis & procurandis
honorifice &c devinciendis militibus ampla haberetur, ac donativa illis
magnifica & plusquem se secum haberet abundantia existerent, correptus
acutae febris dolore apud castellum Botavillam, convocatis Proceribus suis
& domino Lamberto Engolismensi Episcopo in cujus manu & dispositione
testamentum faciens jam quinquagesimum & ultra annum perficiens, in Comitatu
vero vigesimum, ab hac vita decessit & sepultus est in Capitulo S. Eparchii
ad sinistram partem altaris MCXL anno ab Incarnatione Domini, XVI. Kalendas
Decembris, & reliquit Guillelmum primogenitum suum heredem sibi quem
peperit ei Pontia filia Comitis de Marchia: dedit tamen duobus filiis suis
posterioribus natu scilicet Fulconi & Gausfrido Martelli, quos peperit ei
filia Vicecomitis Castelli Airaudi nomine Amabilis, Mastacium & Usvillam.
Cap. XXXVII.
De Guillelmo Taillefer.
Guillelmus vero Taillefer juvenis elegantis formae
Consulatum suscepit, adversum quem Ludovicus Rex audivit querelas Lamberti
Englismensis Episcopi quod Comes Engolismensem Ecclesiam vexaret, quae de
regalibus bonis fundata erat, has litteras Guillelmo Comiti direxit:
Ludovicus Rex Francorum & Dux Aquitanorum Guillelmo
Engolismensi Comiti fideli nostro salutem & dilectionem. Pervenit ad aures
Regiae dignitatis nostrae, quod in bonis Engolismensis Ecclesiae manus
extendis, quae praedecessores nostri Reges eidem Ecclesiae contulerunt, quam
& fundarunt. Haec
oppressio in nostram redundat injuriam, qui & Ecclesiam Christi debemus
defendere & praedecessorum nostrorum eleemosynas conservare. Eapropter
fidelitati tuae per Regia scripta mandamus vi Engolismensem Ecclesiam &
bona illius cum amore & honore nostro in omni pace & quiete dimittas,
nec amplius vim inferre praesumas. Nos autem cum ad partes venerimus, si quid
inter vos & Episcopum querelarum emerserit, ad modum & concordiam
studiose revocare conabimur.
Cum autem
Ludovicus Rex ad Aquitanicas partes veniret, Lambertus Episcopus, ut accepimus,
dixit Regi quod Engolismenses Episcopi Capellani Regum Francie fuerunt, ex quo
Ligerim ad partes Aquitanicas transirent, quod Ludovicus Rex non contradixit. Guillelmus
siquidem Comes cum Baronibus suis multas guerras & vexationes passus est.
Ludovico autem Rege aggrediente iter Hierosolymitanum, praedictus Guillermus
sequutus est eum maximo exercitu, qui a Rege Siciliae & ab Imperatore
Constantinopolitano honorifice susceptus est & multis muneribus ditatus fuit.
Et cum Rex Franciae & Imperator Alemanniae & omnes fere Barones fame
& inopia periclitarentur, praedictus Guillermus in pace transiens salvo
exercitu & rerum substantia, Jerusalem venit, & egentibus Baronibus
permaxima dona distribuit. Tunc temporis felicis memoriae Lambertus morbo
laborans panem non comedens per multos dies vixit & a Comprovincialibus
Episcopis & aliis religiosis personis in infirmitate sua visitatus est. Qui plenus dierum in senectute
sancta post munitionem (leg. inunctionem) & susceptam Eucharistiam in
praesentia fratrum suorum spiritum Deo reddidit MCXL vel potius MCXLIX anno
VII. Idus Junias. Sedit in Episcopatu annis XIII diebus viginti.
Cessavit Episcopatus usque XIV. Kalend. Julii subsequentis annis; sepultus
juxta caput Ecclesiae de Corona in Orientali parte.
Cap. XXXVIII.
De Hugone Episcopo.
Post quem suscepit electionem Cleri petitione &
assensu Hugo natione Engolismensis, Rupis-Focaldi oppidanus, Petro patre,
Edoarda matre natus, Ecclesiae Engolismensis Cantor, qui a primaria etate
castitatem & munditiam fervavit, etiam verba illa que bonos mores
corrumpunt verecunde vitabat. Fuit humilis in omni actu, in locutione
gratiosus, nihil habens rusticitatis admixtum, qui cum parvus adhuc, vel habitu
esset, tamen in predicatione facundissimus erat. Qui liberalibus artibus imbutus Magistro
Gisleberto in Galliis adhaerens, illum maxime in Theologia sequutus est. Cum
autem Gaufridus Burdegalensis decessisset, Canonici Burdegalenses vocem suam in
electionem dederunt Engolismensi, Agennensi, Pictavensi, Xantonensi,
Petragoricensi. Qui cum de electione secreto tractarent, Henricus Rex se
intermiscuit concilio eorum, deprecans, quatenus Joannes de Saecli Magister
Scholarum Pictavensium per eos in Archiepiscopum eligeretur. Et ipse praesens Rex
volebat interesse electioni, ne aliquis Episcoporum contra voluntatem Regis
aliquid diceret. Cum vero Rege praesente praedicti Pontifices timido silentio
stuperent, solus Hugo Engolismensis Episcopus dixit: Domine Rex nobis quibus
electio juste commissa est, de electione in praesentia vestra tractare non
licet: quandiu autem hic nobiscum fueritis de officio Ecclesiastico & de
ordinatione nobis commissa tacebimus, nec amplius qui voce nostra primo
promotus est per nos promovebitur. Quod audiens Rex cum maximo rancore
tristis abscessit. Comes itaque Guillermus de itinere Hierosolymitano regressus
maximam guerram cum Rannulfo de Agernac sororio suo habuit. Qui Rannulfus
quadam die cum magnas militum & peditum copias congregasset & Castrum
novum capere pararet, praedicto Guillermo cum paucis sibi occurrente cum illa
peditum & militum multitudine ab eo captus est. Item Arnaldo Bocardi
praefatum Guillermum graviter infestante G. Mandugot, seu Manigot, cum ad
auxiliandum illi properaret, a praedicto Consule captus & in vinculis
redactus est. Idem Consul magnas guerras habuit cum Fulcone & Gaufrido
fratribus suis, cum Focaudo Archiaci, cum Iterio de Coniaco & multis aliis
Baronibus qui abstulerant ei munitionem Macuriae, quam obsidens praefatus Comes
repulsis inimicis, honorifice suscepit. Illus quoque eximium illi accidit. Nam
cum guerram haberet cum Guidone de Rupe-Foucaudi armata manu intrans castrum
Rupis-Foucaudi, quidquid extra turris munitionem invenit aut ignis combustione
delevit, aut rapinis dirupit. Cumque saepe nominatus cum Rege Anglorum ad
obsidionem Chosae venisset, contigit quod Hugo Engolismensis Episcopus
gravissima infirmitate correptus opprimeretur, quem modum infirmitatis cum
astantes Medici judicare non possent, multa ignoranter dixerunt. Quantae
charitatis praedictus Hugo Pontifex fuerit; quam assiduus in lectione, quam
benignus erga subditos, dicere nequimus. Ex quo urbem ingrediebatur cum
Cathedralibus in choro omnibus horis & maxime in matutinis Deo psallebat
communi voce, non gravata Episcopali auctoritate, & fastidiens palatium in
Claustro cum Cathedralibus frequenter residebat, nisi Ecclesiasticae causae
traherent illum, qui maxima bona mense Episcopi contulit. Consilio ejus
Ecclesia Engolismensis judiciariam de Julac acquisivit. Qui homo summae pacis
& summae concordia ex quo ipse discessit, quasi cum eo pax & concordia
discessit: tota civitas in seditionem versa est. Vix sexagenarius maximo
planctu Clericorum, lamentatione nobilium, luctuoso gemitu utriusque sexus
& aetatis post munitionem (inunctionem) & acceptam Eucharistiam
obdormivit in Domino pridie Idus Augusti MCLIX anno ab Incarnatione Domini.
Sedit annis X. mensibus 2. die uno. Sepultus est intra Ecclesiam Cathedralem a
Septentrionali parte. Cessavit Episcopatus usque ad Idus Octobris sequentis.