<<Retour

Source: Bulletin SHAP, tome IV (1877), pp. 415-422.

MOLIERES

CANTON DE CADOUIN (1285).

Libertés et Coutumes accordées à la bastide de Saint-Jean de Molières en Périgord par Edouard, roi dAngleterre, le 27 novembre 1285 (elles seront confirmées par les rois de France, Francois Ier et Henri II, par lettres patentes datées d'octobre 1533 et de mai 1551).

Originaux en parchemin et scellés, conservés dans les archives du château du Fraysse à M. le comte Octave de Saint-Exupéry.

Edoardus, Dei gratia Rex Angliae, Dominus Hiberniae, dux Aquitaniae, omnibus ad quos presentes litteras pervenient salutem. Noveritis quod nos habitatoribus bastidae sancti Johannis de Moleriis Petragoricensis Dyocesi damus et concedimus libertates et consuetudines infra scriptas.

Videlicet quod per nos vel successores nostros non fiet in dicta bastida tallia aut albergata, nec recipiemus ibi mutuum, fogagium, nec communia, nisi nobis gratis mutuare voluerint habitantes.

Iterum quod habitatores dictae bastidae, et in posterum habitaturi, possint vendere, dare, alienare, omnia bona sua mobilia et immobilia cui voluerint ; excepta quod immobilia non possint alienare Ecclesiae religiosis personis militibus, nisi cum assensu dominorum quorum res in feodum tenebuntur.

Item habitantes dictae bastidae possint filias suas ubi voluerint maritare et filios suos ad clericales ordines facere promoveri.

Item, quod nos, aut baiulus noster non capiemus aliquem habitantem in dicta bastida, aut vim inferemus aut capiemus ejus bona, dum tamen velit et fidejubeat stare juri, nisi pro murtro, vel morte hominis aut plaga mortifera, vel alio crimine quo corpus suum, aut bona sua, nobis debeant esse incursa.

Item, quod ad questionem, sive clamorem alterius, non mandabit alique sive citabit senescallus aut baiulus noster, nisi pro facto nostro proprio, vel querela, aliquem habitantem in dicta bastida extra honorem dictae bastidae sancti Johannis super hiis quae facta fuerint in dicta bastida et in pertinentiis dictae bastidae et honore, vel super possessionibus dictae bastidae et honore ejusdem.

Iterum, si quis in dicta bastida moriatur sine testamento, nee habeat liberos, nec appareant aliqui haeredes qui sibi debeant succedere, baiulus noster et consules dictae bastidae debent et reddere bona dicti defuncti ; tamen scripta commendabunt duobus probis hominibus dictae bastidae ad custodiendum fideliter per unum annum et diem, et si infra eumdem terminum appareat haeres qui debeat succedere, baiulus noster et consules dictae Bastidae debent et reddere per …. omnia bona praedicta alioquin, bona sua non tradentur, et etiam immobilia, quae a nobis in feodum tenebuntur ad faciendam nostram commodam voluntatem, et alia immobilia quae ab aliis dominis etiam in feodum tenebuntur ipsis dominis tradentur ad faciendam voluntatem suam, solutis tamen debitis dicti defuncti, si clara sint, non expectato fine anni.

Item testamenta facta ab habitatoribus dictae bastidae in presentia testium fide dignorum, valeant. Licet non sint facta secundum solemnitates …. tamen sui liberi sua legitima   portione non defraudentur, convocato ad hoc capellano loci, vel Ecclesiae persona, si commode possit vocari.

Item, quod nullus habitans in eadem bastida, de quocumque crimine appellatus fuerit, vel accusatus, nisi velit, teneatur se defendere vel purgare duello, nec cogatur ad duellum faciendum, et si refutaverit, non habeatur propter hoc pro convicto, sed apellans probet, si velit, crimen quod objicit per testes vel per alias probationes, juxta formam juris.

Item, quod habitantes dictae bastidae possint emere et recipere ad censum, aut in dono, a quacumque persona volente vendere, vel infeodare, aut res suas immobiles dare.

Item, de quolibet solerio de quatuor canis vel ulnatis lato in amplitudine, et decem in longitudine, habebimus sex denarios obliarum tantum, et secundum magis et minus, in festo nativitatis Beatae Mariae, et totidem de accaptamento in mutatione domini. Et si vendatur, habebimus vendas ab emptore, scilicet duodecimam partem pretii quo vendentur. Et nisi obliae nobis solutae fuerint in dicto termino, quinque solidi nobis solventur pro gagio et obliae supra dictae.

Item, si arsurae vel alia maleficia facta fuerint occulta in dicta bastida, vel honore, vel in pertinentiis dictae bastidae, fiet per nos, vel nostrum locum tenentem, emendam super hiis pro ut consulibus dictae bastidae videbitur expedire, et dicta emenda levabitur et extorquebitur ab hominibus dictae bastidae honoris et pertinentiarum ejusdem, ad arbitrium et engardium trium consulum praedictorum.

Item senescallus et baiulus nostri et dictae bastidae tenentur jurare coram probis hominibus dictae bastidae in principio senescalliae seu p.... suae quod in officio suo fideliter se habebunt et jus cuilibet reddent pro possibilitate sua, et approbatas consuetudines dictae bastidae et tota rationabilia observabunt.

Item, consules dictae bastidae mutentur quolibet anno in decollatione sancti Johannis Baptistae, et nos aut baiulus noster cum consulibus praedictis debemus ponere et eligere, ipsa die, consules sex catholicos de habitatoribus dictae bastidae bene et fideliter quos magis dignos fide et proficuos dictae bastidae videbimus et cognoverimus expedire, qui consules jurabunt nos et jura nostra baiulo nostro et populo dictae bastidae, bene et fideliter custodire, et quod populum dictae bastidae sancti Johannis fideliter gubernent et tenebunt pro posse suo fideliter consulatum, et quod non recipient ab aliqua persona servitium propter officium consulatus. Quibus consulibus civitatis universitas dictae bastidae jurabit sibi dare consilium et adjutorium et obedire, salvo tamen jure nostra in omnibus dominio et honore. Et dicti consules habeant potestatem reparandi carrerias, vias publicas, fontes et pontes, et faciendi rationabilia statuta, et potestatem faciendi et constituendi procuratorem syndicum, seu auctorem, pro tota universitate dictae bastidae et omnia generaliter et singula specialiter faciendi qua; tota universitas, sive communitas dictae bastidae, facere potest et debet, et colligendi a populo missiones et expensas ab habitantibus dictae bastidae honoris et districtus quae propter praedicta fient, vel quae fient propter alia communis negotia redundantia, in communem utilitatem dictae bastidae. Et qui sordities in carreria ingesserit, a baiulo nostro et a consulibus puniatur, secundum quod eis visum fuerit expedire. Et quicumque in dicta bastida habuerit possessiones, vel in pertinentiis ejusdem, vel redditus, ratione illarum rerum, et ipse et sui successores in expensis, missionibus et collectis quae fient a consulibus propter utilitatem dictae bastidae, ut dictum est, faciant et donent, pro ut habitantes dictae bastidae, et nisi hoc facere voluerint, baiulus noster impignoret eos ad instanciam consulum praedictorum.

Item, quicumque alium percusserit aut traxerit cum pugno, palma aut pede, irato animo, sanguine non interveniente, si clamor factus fuerit, in quinque solidis puniatur, et faciat emendam passo injuriam. Si tamen sanguinis effusio intervenerit, in viginti solidis pro justicia puniatur, et si sanguis interveniat et fiat clamor, in 60 solidis puniatur, et emendam faciat passo injuriam.

Item, si quis alium interfecerit et culpabilis de morte inveniatur ita quod homicida imputetur, per judicium curiae nostrae puniatur et bona sua nobis sint incursa, solutis tamen prius suis debitis.

Item, si quis alium convicia, aut opprobria, vel verba contumeliosa irato animo dixerit alteri et inde fiat clamor, a baiulo nostro in duobus solidis et dimidio justicia puniatur.

Item, quicumque bonum nostrum vel baiulus noster fugerit, vel pignus factum ab eo ob rem judicatam sibi abstulerit, in viginti solidis nobis pro justicia puniatur.

Item, adulter et adultera, si deprehensi fuerint in adulterio et inde factus fuerit clamor, vel per homines fide dignos super hoc convicti fuerint, vel in jure confessi, quilibet in centum solidis puniatur, vel currant nudi villam et sit ad eorumdem.

Item, qui gladium evolutum contra alium irato animo contraxerit, in decem solidis puniatur et emendam faciat passo injuriam ; et quicumque aliquod valens duos solidos aut infra, die vel nocte furatus fuerit, currat villam cum furto ad collum suspenso et in quinque solidis pro justicia puniatur et restituat furtum cui fuerit, excepto furto fructuum de quo fiat, ut inferius continetur. Et qui rem valentem ultra quinque solidos furatus fuerit prima vice signetur, et in 60 solidis puniatur, et si signatus fuerit per judicium curiae nostrae modo debito puniatur, et si pro furto quis suspendatur, si bona sua decem libras valeant, solutis suis debitis, nobis persolventur et residuum sit haeredum suspensi.

Item, si quis intraverit ortum de die, vineas, vel prata alterius, et inde capiat fructus, foenum, paleam aut lignum valens duodecim denarios, aut infra, sine voluntatem hujus cujus erit, postquam praeconisatum fuerit quolibet anno vel defensum, in duobus solidis et dimidio persolvendis consulibus dictae bastidae, ad opus villae, pro justicia puniatur. Et quidquid consules ex hoc habuerint debent illud ponere in commune proficuum dictae bastidae utpote in reparatione carreriarum, fontium, pontium et consimilium, et si ultra duodecim denarios valeat res quam caeperit, in decem solidis nobis pro justicia puniatur. Et si de nocte quis intraverit, et fructus, foenum, paleam vel lignum caeperit, in triginta solidis nobis pro justicia puniatur et emendet damnum injuriam passo. Et si bos, vel vacca, vel bestia grossa ortos, vineas, vel prata alterius intraverit, solvat dominus bestiae tres denarios consulibus dictae bastidae. Et pro porco et sue, si intraverit, tres denarios, et pro ovibus, vel capris, vel uris, si intrent, solvat dominus cujus erunt unum denarium consulibus dictae bastidae qui ex hoc facient ut praedictum est damno ei cujus erit ortus, vinea, aut pratum nihilhominus resarcito.

Item, quicumque falsum pondus, vel falsam mensuram, vel falsam alvam dum tamen super hoc legitime convictus fuerit in 60 solidis nobis pro justicia puniatur.

Item, pro clamore debiti aut pacti, vel cujuslibet alterius contractus, si statim id in praesentia baiuli nostri prima die confiteatur, sine lite mota et sine induciis, nihil a debitore nobis pro justicia persolvetur, et si infra decem dies baiulus noster debet facere solvi et reddi et compleri debitori quod confessum fuerit coram eo alioquin debitor extunc in duobus solidis et dimidio nobis pro justicia puniatur.

Item, pro omni simplici clamore de quo lis moveatur et induciae petantur, post prelationem sentenciae, nobis quinque solidi pro justicia persolventur.

Item, deficiens sibi assignatam per baiulum, in duobus solidis, et dimidia nobis pro justicia, puniatur, parti adversae in expensis legitimis nihilhominus condemnetur.

Item, baiulus noster non debet recipere gagium sive justiciam usquequo solvi fecerit rem judicatam parti quae obtinuit.

Item, de questione rerum immobilium, post praelationem sentenciae, nobis pro justicia in quinque solidis puniatur, parti adversae in expensis legitimis condemnandus.

Item mercatum dictae bastidae debet esse in die mercurii, et si bos, vel vacca, porcus, vel sues, unius anni et supra, vendatur, debet venditor extraneus nobis unum denarium pro leuda ; si infra, nihil. Et de asino et de asina, equo vel equa, mulo vel mula, unius anni et supra, debet venditor extraneus duos denarios nobis pro leuda, et si infra, nihil. De ove, ariete, capra vel yrco, unum obolum. De seytario unum denarium, de eymina unum obolum pro leuda. De carteria nihil dabit. De onere vitrorum, videlicet de onere hominis, unum denarium ; aut unum vitrum valens unum denarium. De salmata coriorum grossorum, duos denarios; de onere hominis, aut de uno grosso corio, unum denarium, de salmata ferri pannorum lanearum, duos denarios. De patellis, assatis, peyrolis, cultellis, forcibus, sarpis, piscibus salsatis, sive sotularibus, calderiis, auderiis, et rebus consimilibus, dabit nobis extraneus in die fori pro leuda el pro intragio duos denarios, et de onere hominis rerum praedictarum et consimilium, unum denarium ; de salmata uniarum vel aquarum unum denarium, vel onere hominis unum obolum.

Item nundinae annuatim sint in dicta bastida temporibus assignatis et quilibet mercator extraneus habens trossellum, vel plures trossellos in dictis nundinis, …. dabit nobis pro introitu et exitu, tabulagio et pro leuda quatuor hominis quidquid portet, et de rebus emptis ad usum domus alterius nihil dabitur ab emptore pro leuda.

Item, quicumque voluerit in dicta bastida habere furnum et facere in dicta bastida et in terris ejusdem furno in quo quis et panem ad vendendum, vel panem suis nobis quolibet anno in festo nativitatis Beatae Mariae solventur quinque solidi obliarum et totidem de accaptamento, domino mutante.

Item, instrumenta per notarios dictae bastidae confecta illam vim obtineant quam publica continent instrumenta.

Item, volumus et concedimus quod de quolibet clamore facto de quo lis moveatur, si actor defecerit in probando, in quinque solidis pro justicia puniatur, parti adversae in expensis legitimis condemnandus.

Item volumus et concedimus quod honor et districtus dictae bastidae sancti Johannis de Molieris et pertinentium portu de Pesnis pro ut rectius itur ab proprio portu ad ecclesiam de Burniquel in clusine, et de dicto Burniquel pro ut directius itur ad fontem de Romeguet similiter in clusine, et a dicto fonte de Romeguet pro ut rectius itur per dictum la Cosargae ad Stanieli, prioris sancti Aviti quo est nostram dictam bastidam et castrum sancti Aviti, et a dicto Stanieli pro ut directius itur ad stagnum de Monteferrando, dimisso tamen et excluso ipso castro de Monteferrando, et ex ipso stagno de Monteferrando, pro ut directius itur ad burgum vocatum Marsales in clusine, et ab eodem burgo de Marsales pro ut directe itur a la Salvetat monacharum similiter in clusine, et ab inde pro ut descendendo itur ad vicum de Mazeyroles in clusine, et de dictis Mazeyrolis pro ut rectius itur ad terminos dictos de Bellovedere, et de ipsis terminis pro ut directe descenditur ad Dordoniam, et sicut prosecutum dicta Dordonia fluit usque ad portum de Pesnos supradictum. Et sic volumus quod totum hujusmodi territorium communium, quod est et quantum existit inter assignationes et terminos supradictos, et omnia jura quae in eodem territorio habemus et habere debemus sint de honore ejusdem cum territorio et pertinentiis dictae bastidae sancti Johannis de Molieres, salvo jure cujuscumque, salva et retenta nobis addendi et diminuendi nostra omnimodo voluntate. In cujus rei testimonium has litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum per manum venerabilis patris R. Bachonensis et Vellonensis Episcopi Cancellarii nostri apud Ageiiam(?), vicesimo septimo die novembris, anno regni nostri quinto decimo.

Edoardus.

Grande feuille de parchemin. 

Au dos est écrit: « Per istam bastidam et Privilèges pour le lieu de Molières. »

 

François, par la grâce de Dieu Roi de France, savoir faisons à tous présents et à venir. Nous avons reçu l'humble supputation de nos chers et bien aimés les manans et habitants de la Bastide de Saint Jean de Molières en Périgord, contenant que par nos prédécesseurs leur ont été donnés et octroyés plusieurs beaux privilèges, franchises et libertés desquels ils ont toujours depuis lors joui et usé comme encore jouissent de présent. Néanmoins pour ce que depuis notre avènement à la couronne, ils n'ont de nous obtenu confirmation desdits privilèges, ils doutent que a l'avenir on ne voulut les troubler et empêcher en la jouissance d'iceux, si notre grâce et libéralité ne leur étaient sur ce impartis. Pourquoi nous, ces choses considérées, …… mêmement à la supplication et requête desdits suppliants, iceux privilèges, franchises et libertés nous confirmons, donnons, ratifions et approuvons et par la teneur de ces présentes, de notre grâce spéciale, pleine puissance et autorité royale, donnons, confirmons, ratifions et approuvons pour par lesdits suppliants et leurs successeurs en jouir et user paisiblement tant et de même qu'ils en ont par ci devant dûment et justement joui et usé et qu'ils en jouissent et usent encore à présent. Ordonnons et mandons par ces présentes à nos amés et féaux conseillers, les gens tenant notre Gourde Parlement de Bordeaux, au sénéchal de Périgord ou son lieutenant et à tous autres nos justiciers, officiers, ou à leurs lieutenants, et à chacun d'autre, que comme à lui appartiendra que de notre présente confirmation, ratification et approbation desdits privilèges ils fassent, souffrent et laissent lesdits supplians et leurs successeurs, jouir et user pleinement et amplement et iceux fassent jouir et garder, tenir et obtenir inviolablement sans enfreindre selon leur forme et teneur. Sans eux leur faire mettre ou donner, ni souffrir être fait, mis ou donné aucun empêchement ou détournement au contraire. Lequel si fait mis ou donné, leur était ou avait été, le leur mettent ou fassent mettre incontinent et sans délai à pleine délivrance, et au premier état que devant, car tel est notre plaisir. Et afin que ce soit chose faite et établie à toujours, nous avons fait mettre notre scel à ces présentes. Sauf en autres choses, notre droit et l'autrui en toutes. Donné à Marseille, au mois d'octobre, l'an de grâce mil cinq cent trente trois et de notre règne le dix neuvième.

 

Parchemin

Au dos est écrit : Par le Roi à la Relation du Conseil,

 

SORBIER

Contrôlées Sorbier.

 

Henry, par la grâce de Dieu, Roy de France, à tous présents et à venir, salut ; savoir faisons que nous avons reçu l'humble supplication des manans et habitants du lieu de la Bastide de Saint-Jehan de Mollières en Périgord, contenant que nos prédécesseurs Rois leur ont donné et successivement confirmé plusieurs beaux privilèges, immunités, franchises et libertés à plein contenus et déclarés en lesdites chartes cy attachées sous le contrescel de notre chancellerie, desquels eux et leurs prédécesseurs ont ci-devant bien et dûment et justement joui, usé, jouissent et usent encore de présent. Toutefois, ils doutent qu'au moyen du décès de feu de bonne mémoire le Roi dernier décédé, notre père que Dieu absolve et que depuis icelui et notre avènement à la couronne, ils n'ont obtenu l'arrêt de confirmation desdits privilèges, l'on les voulut troubler en la jouissance d'iceux nous suppliant très humblement leur vouloir pourvoir fins à les leur faire rendre. Nous, à ces causes, désirant subvenir aux dits suppliants en faveur mêmement du bon et loyal devoir qu'ils ont toujours porté à la couronne de France, tous et chacun les dits privilèges ainsi à eux donnés et concédés et à plein contenus et déclarés ès chartes ci attachées, comme dit est, et nous continuons, confirmons, et de notre extrême faveur, grâce spéciale, pleine puissance et autorité royale, continuons pour en jouir et user par eux et leurs successeurs, tant et si avant en la forme et manière qu'eux et leurs prédécesseurs en ont ci devant joui et usé, jouissent et usent encore de présent. Si donnons mandement au sénéchal de Périgord ou son lieutenant et à tous autres justiciers ou officiers, ou leurs lieutenants et à chacun comme ainsi appartiendra, que de notre présente continuation, confirmation, ensemble de tout l'effet contenu en ces dites présentes, ils fassent, souffrent et laissent jouir et user pleinement et paisiblement, a toujours les manants et habitants sans pouvoir leur faire, mettre ou donner, ni souffrir leur être fait, mis ou donné aucun empeschement et ainsi advenir aucun trouble ou empêchement, au contraire, lesquels si faits mis ou donnés leur était otent et mettent ou fassent oter et mettre incontinent et sans délai à pleine et entière délivrance et au premier état que devant, car tel est notre plaisir. Nonobstant quelconques arrêts, ordonnances, prescriptions, mandemens, défenses et ordres aux contraires. Et afin que ce soit chose ferme et établie à toujours, nous avons fait mettre notre scel à ces présentes. Sauf en autres choses, notre droit et l'autrui en toutes. Donné à Paris, au mois de mai l'an de grâce mil cinq cent cinquante et un et de notre règne le douzième.

Pour huit Ecus

Parchemin. Au dos en écrit :

Par le Roi Fisse.

 

(Copies conformes aux originaux conservés dans les archives du château du Fraysse, à M. le comte Octave de Saint-Exupéry.)

Cte DE CUMOND.

<<Retour