Source: Bulletin SHAP, tome III (1876), pp. 169-175.
COUTUMES DE BEAUREGARD
EN PÉRIGORD.
M: Grellet-Balguerie, juge au tribunal de Lavaur, nous
communique les documents ci-après :
Edoardus, Dei gratia rex Anglise et Francise et dux
Aquitanise, universis praesentes litteras inspecturis salutem et pacem.
Ad universorum notitiam volumus tenorem praesentium
pervenire, quod nos, pro nobis et successoribus nostris, habitatoribus villae
Belli Reguardi, Petragoricensis dyocesis, damus et concedimus libertates et
consuetudines infra scriptas, videlicet :
Quod per nos vel successores nostros non fiat in dicta
villa tallia vel albergata, nec accipiatur ibi sumtuum, fogagium, ut commune,
nisi gratis nobis mutuare voluerint.
Item quod habitantes dictae villae et.in posterum habitaturi possint vendere, alienare,
dare omnia bona sua mobilia et immobilia cui voluerint, excepto quod immobilia non
possint alienare ecclesiae, religiosis personis, militibus, nisi salvo jure dominorum quorum in feodum tenebuntur.
Item quod habitantes dictae villae possint filias suas
libere et ubi voluerint maritare et filios suos ad clericatus ordines facere
promoveri.
Item quod nos vel Balivus noster non capiemus aliquem
habitantem dictae villae nec vim inferemus, sasiemus bona sua, dum tamen
velit et fidejubeat stare juri, nisi pro murtro, vel morte hominis, vel plagua mortiffera, vel alio crimine quo corpus suum, vel bona
sua nobis debeant esse incursa.
Item quod ad quaestionem seu clamorem alterius non
mandavit vel citabit Senescallus noster vel Ballivi nostri nisi pro facto
nostro proprio vel quaerela aliquem habitantem in dicta villa extra honorem
ipsius villae, super hiis quae facta fuerint in dicta villa et in pertinentes et honore ejusdem.
Item si quis in dicta villa moriatur sine testamento,
nec habeat liberos, nec compareant alii haeredes qui sibi debeant succedere,
Baylivus noster et Consules dictae villae bona defuncti per inventarinm
descripta commendabunt duobus probis hominibus dictae villae ad custodiendum
fideliter per unum annum et diem, et si infra eundem terminum appareat haeres qui debeat
succedere, omnia bona praedicta debent integraliter sibi reddi, alioquin bona
sua mobilia non tradentur et etiam immobilia quae a nobis in feodum tenebuntur
ad faciendam nostram omnimodam voluntatem, et alia immobilia quae ab aliis
dominis tenebuntur ipsis dominis tradentur ad faciendam voluntatem suam,
solutis tamen debitis dicti defuncti, si clara sint debita, non expectato fine
anni.
Item testamenta facta ab habitatoribus
dictae villae in praesentia
.testium fide dignorum, valeant licet non sint facta seeundum juris
solemnitatem, sui tamen liberi sua legitima portione non fraudentur convocato
ad hoc Capellano vel alia ecclesiastica persona, si commode possit vocari.
Item, quod nullus habitans in eadem villa de quocumque
crimine appellatus vel accusatus sit, nisi velit, teneatur se purgare vel
deffendere duello, nec cogatur ad duellum faciendum, et si reffutaverit, non
habeatur propter hoc pro convicto, sed appellans, si velit, probet crimen, quod objicit, per testes vel per alias probationes
justa formam juris.
Item quod habitantes in dicta villa possint emere et
recipere ad censum vel in dono a quacumque persona volente vendere vel
infeodare aut res suas immobiles dare, excepto feodo francali militari quod emere
vel recipere non possint, nisi de nostra vel successorum nostrorum processerit
voluntate.
Item de quolibet solerio quatuor canis vel ulnatis
lato in amplitudine et decem in longitudine, habebimus quatuor denarios obliarum
tantum, et secundum majus et minus, in festo nativitatis beatae Mariae semel
quolibet anno et totidem de accaptamento in mutatione domine, et si vendatur
habebimus ab emptore vendas, scilicet duodecimam partem pretii quo vendetur,
etnisi oblias solutas fuerint nobis praedicto termino, quinque solidi pro
guagio et oblias supradictas nobis solventur.
Item si arsurae et alia maleficia occulta facta
fuerint in dicta villa vel honore vel in pertinentes dictae villae, fiet per
nos aut locum nostrum tenentem emendam super hiis prout Consulibus dictae
villae videbitur expedire, et dicta emenda levabitur et extorquebitur ab
hominibus dictae villae et honoris, et in pertinentes ejusdem, ad arbitrium et
esguardium trium Consulum praedictorum.
Item Senescallus et Ballivus nostri et dictae villae
tenentur jurare in principio senescallias et ballivias coram probis hominibus
dictae villae, quod in officio suo fideliter se habebunt et jus cuilibet
reddent pro possibilitate sua et approbatas consuetudines dictae villae, et
statuta rationabilia observabunt.
Item Consules dictae villae mutentur quolibet anno in
festo beati Hilarii, et nos vel Ballivus noster cum Consulibus praedictis
debemus ponere et eligere ipsa die Consules catholicos sex de habitantibus in
dicta villa quos magis bona fide et proficuo dictae villae videbimus et cognitum
nobis fuerit expedire qui Consules jurabunt nos et jura nostra Ballivo nostro
et populo dictae villae bene et fideliter servare et quod populum fideliter
gubernent, et tenebunt pro posse suo fideliter consulatum, et quod non recipient
ab aliqua persona aliquod servitium, propter officium consulatus, quibus
Consulibus communitas dictae villae jurabit sibi dare consilium et adjutorium,
:et obedire, salvo tamen in omnibus jure nostro et successorum nostrorum,
dominio et honore, et dicti Consules habeant potestatem reparandi carrerias,
vias publicas, fontes et pontes, et faciendi statuta rationabilia, et
potestatem faciendi et constituendi Procuratorem Syndicum seu Auctorem pro tota
universitate dictae villae, et omnia generaliter et singula specialiter faciendi
quas tota universitas seu communitas dictae villae facere potest et debet, et
omnes colligendia populo missiones et expensas et ab habitantibus dictae villlae
honoris et districtus quae propter praedicta fient propter alia communia
negotia necessaria et redundantia in communem utilitatem dictae villae ; et qui
sordities ingesserit a Ballivo nostro et a dictis Consulibus puniatur secundum quod
eis visum fuerit expedire; et quicumque, in dicta villa, vel in pertinentes
ejusdem habuerit possessiones vel redditus ratione illarum rerum, ipse et sui
successores in expensis et missionibus et collectis quae fient a Consulibus
propter utilitatem dictae villae, ut dictum est, faciat et donet, prout
habitatores dictae villae et nisi hoc facere vellet, Ballivus noster pignoret
eum ad instantiam Consulum praedictorurn.
Item quilibet de
habitantibus dictae villae debet nos vel Senescallum nostrum sequi exercitui
quolibet anno contra inimicos nostros et facere et dare nobis auxilium et
adjutorium per quadraginta dies tantum ad suas expensas proprias, quos commode
poterit habere.
Res comestibiles defforis apportata ad vendendum, vel
dum apportatur de infra dimidiam leucam ad vendendum non vendatur, nisi prius
ad plateam dictae villae fuerit apportata, et si quis contrafacerit, emptor vel
venditor quilibet in duobus solidis et dimidio pro justicia puniatur, nisi
esset extraneus qui dictam consuetudinem probabiliter ignoraret.
Item quicumque alium percusserit vel traxerit cum
pugno, palma, vel pede, irato animo, sanguine non interveniente, si clamor factus
sit, in quinque solidos pro justicia puniatur et faciat emendam injuriam passo,
secundum rationem ; si tamen sanguinis effusio intervenerit, in viginti solidos
pro justicia puniatur percutiens et emendam faciat injuriam passo : et cum
gladio vel fusta, petra, vel tegula, sanguine non interveniente, si clamor
factus fuerit, percutiens in viginti solides pro justicia puniatur, et si
sanguis interveniat et fiat clamor, percutiens in sexaginta solidos puniatur et
emendam faciet injuriam passo.
Item si quis alium interfecerit et
culpabilis de murtro reperiatur, ita quod homicida reputetur, per, judicium
notrae curiae puniatur, et bona ipsius nobis sint incursa, solutis tamen prius
debitis suis.
Item si quis convicia vel opprobia vel verba
contumuliosa irato animo alteri dixerit et inde fiat clamor a Bajulo nostro in
duobus solidis et dimidio pro justicia puniatur, et faciet emendam injuriam
passo.
Item quicumque bonum nostrum vel Ballivi nostri
faserit vel pignus ab eo factum ob rem judicatam abstulerit in triginta solidos
pro justicia puniatur.
Item adulter et adultera si deprehensi fuerint in
adulterio et inde factus fuerit clamor vel per homines fide dignos super hoc
convicti fuerint vel in jure confessi, quilibet in centum solidos pro justicia
puniatur, vel nudi currant villam ; et sit optio eorumdem.
Item qui gladium evolutum
contra alium irato animo traxerit in decem solidos pro justitia puniatur et
emendet injuriam passo.
Item quicumque aliquid valens duos solidos vel infra
de die vel de nocte furatus fuerit, currat villam cum furto ad collum suspenso,
et in quinque solidos pro justitia puniatur et restituat furtum cui furatus
fuerit excepto furto fructuum, de quo fiat ut inferius continetur, et si quis
rem valentem ultra quinque solidos furatus fuerit prima vice signetur, et in
sexaginta solidos pro justitia puniatur, et signatus sit per judicium curiae
nostrae, modo debito puniatur, et si pro furto quis suspendatur decem librae si
bona sua valeant solutis debitis primo pro justicia nobis persolvantur, et
residuum sit haeredum suspensi.
Item si quis intraverit de die
ortos, vineas vel prata alterius et inde capiat fructus, fœnum, paleam vel
lignum valens duodecim denarios vel infra sine voluntate illius cujus fuerint,
postquam quolibet anno defensum fuerit et praeconisatum in duobus solidis et
dimidio persolvendis Consulibus ad opus dictae villae pro justicia puniatur, et
quidquid Consules ex hoc babuerint debent illud ponere in commune proficuum
dictae villae ut pote in reparationem carreriarum, fontium, pontium et
consimilium, et si ultra duodecim denarios valeant res quas inde caeperit in
decem solidos nobis pro justicia puniatur, et si de nocte quis intraverit, et
fructus, fœnum, paleam vel lignum caeperit, in triginta solidos pro justitia
nobis puniatur et emendet damnum injuriam passo, et si bos vel vacca vel bestia
grossa, ortae, vineas vel prata alterius intraverit, solvet dominus bestiae tres
denarios Consulibus dictae villae, et pro porco vel sue si intraverit tres
denarios, et pro duobus capris vel hircis si intrent solvet dominus cujus erunt
unum denarium Consulibus dictae villae qui ex hoc facient ut praedictum est,
damno ei cujus est ortus, vinea vel pratum nichilominus resarcito.
Item quicumque falsum pondus vel falsam mensuram vel
falsam alvam solverit, dum tamen de hoc legitime convictus fuerit, in sexaginta
solidos pro justitia puniatur.
Item pro clamore debiti vel pacti, vel cujusiibet
alterius conctractus, si statim id in praesentia Ballivi nostri prima die
confiteatur in lite mota sine induciis, nichil nobis pro justitia persolvetur a
debitore, scilicet infra novem dies Ballivus noster debet facere solvi et reddi
et compleri creditori quod confessum fuerit coram eo alioquin debitor ex tunc
in duobus solidis et dimidio nobis pro justitia puniatur.
Item pro omni simplici clamore de quo lis moveatur, et
induciae petantur prius prelationem sumere nobis quinque solidi pro justitia
persolventur.
Item defficiens ad diem sibi assignatam per Ballivum
nostrum in duobus solidis et dimidio nobis pro justitia puniatur, parti adversae
in expensis legitimis nichilominus condemnetur.
Item
Ballivus noster non debet recipere justitiam seu guagium usquequo solvi fecerit
rem judicatam parti quas obtinuit.
Item de quaestione rerum immobilium
prius praelaiionem sumere, nobis quinque solidi pro justitia persolventur.
Item de quolibet clamore facto de
quo lis moveatur, si actor defecerit, in quimque solidos actor nobis pro
justitia puniatur, parti adversae in expensis legitimis condemnandus.
Item mercatnm dictae villae debet fieri in quolibet
die mercurii, et si bos vel vacca, porcus vel sues unius anni et supra vendatur
ab extraneo in die fori dabit venditor nobis unum denarium pro leuda et de
asino vel asina, equo vel equa, mulo vel mula, unius anni et supra, dabit
venditor extraneus nobis duos denarios pro leuda, et si infra nihil ; de ove,
ariete, capra vel yrco unum obolum; de salmata bladi, unum denarium, de eymina,
unum obolum pro leuda et mesuragio, de quarteria nihil dabit ; de onere hominis
vitrorum unum denarium aut unum vitrum valens denarium : de salmata coriorum
.grossorum duos denarios, de onere hominis, aut de uno corio grosso unum
denarium ; de salmata ferri vel pannorum laneorum duos denarios ; de
sotularibus, calderiis, auderiis, patellis, peyrolis, assatis, cultellis,
falcibus, sarpis, piscibus salsatis, et rebus consimilibus, dabit nobis
extraneus ni die fori pro leuda et pro intragio duos denarios ; de salmata et
de onere hominis rernm praediciarum et consimilium unum denarium ; de salmata
urnarum et equarum unum denarium, de onere hominis unum obolum.
Item nundinas sint annuatim in dicta villa in quolibet
festo beatae Mariae virginis, et crastina die sequenti immediate et in quolibet
festo beati Frontonis mensis octobris, et crastina die immediate sequenti, et
quod die Martis proxima post festum Pentecostes, et quilibet mercator extraneus
habens trossellum vel plures trossellos in dictis nundinis, dabit nobis pro
introitu, exitu, tabulagio et pro leuda, quatuor denarios, et pro onere hominis
quidquid portet unum denarium et de rebus emptis ad usum domus alterius nichil
dabitur ab emptore pro leuda.
Item quicumque voluerit potuerit emere et facere
furnum in dicta villa et terris ejusdem, et de quolibet furno in quo quis panem
dequoquet ad vendendum vel panem usibus suis nobis quolibet anno in festo beati
Lucas solventur quinque solidi obliarum et totidem de accaptamento, domino
mutante.
Item instrumenta per notarium dictae villae confecta,
illam vim obtineant quam publica obtinent instrumenta.
Item volumus et concedimus quod
castrum de Claromonte cum honore et pertinentiis suis, et castrum de Longovado
cum honore et pertinentiis suis, et castrum de Monteclaro cum honore et
pertinentiis suis et castrum usque ad dictum rivum lo Loyra, et castrum de
Vernhio cum honore et pertinentes suis et castrum de Estisaco cum honore et
pertinentiis suis et castrum de Rosilha cum honore et pertinentes suis, et
parrochia et burgum de Bassaco cum pertinentiis suis, et burgum et parrochia de
Grunh cum pertinentiis suis, et burgum et parrochia sancti Maximi de Perols,
cum pertinentiis suis, et burgum et parrochia sancti Amadi, et burgum et
parrochia de Montanhac, de Camposecreto, de sancto Juliano, de Campanhac, de
Belemas cum pertinentiis locorum praedictorum, cum juribus et rationibus quae
nos habemus vel habere debemus in praedictis lotis, castris, burgiis,
parrochiis et pertinentiis eorumdem, salvo jure cujuslibet, sint de honore,
castro seu foro dictae villae et pertinentiis suis, salva et retenta nostra et
nostrorum addendi diminuendi omni modo voluntate, in quorum testimonium et
munimen praesentibus litteris siggillum nostrum duximus apponendum.
Datum mense novembris anno domini millesimo
ducentesimo octuagesimo sexto, per manum venerabilis patris R. bachonensis et
vellonensis Episcopi, cancellarii nostri, et anno regni nostri quinto decimo.
Ista bastida facta fuit per Johannem de Greyly, tunc
Senescallum in ducatu praedicto.
Collationné par le notaire royal soussigné a été copié
des letres patentes cy-dessus et des autres parts écrite, trouvée conforme à l'original
écrit sur une grande feuille de parchemin en date du mois de novembre mil deux
cent-quatre-vingt six, contenant les libertés et coutumes accordées à la ville
de Beauregard par Edouard, roy d'Angleterre et duc d'Aquitaine, lequel original
pour et au nom de messire Jean Simon de Sorbier de Jaure nous a été présenté et
à l'instant retiré, sans y avoir ajouté ny diminué, par sr Elie
Bedenc ayant charge dudit seigneur et pour lui ce requérant, qui a signé avec
nous à Bergerac, le vingt-huit juin mil sept cent soixante-sept.
E. Bedenc,
Cazamajour, notaire royal.
Ch. Grellet-Balguerie.