<<Retour

PAU / E 702

Contrat de mariage d'Itier de Magnac avec Marguerite, fille d'Aymeri de Biron, seigneur de Montferrand.

Note préliminaire (Cl. R.) : Nous disposons de deux versions différentes du document dans le dossier E 702. Nous nous sommes confrontés à la première version, dans laquelle Itier de Magnac (« dictus miles ») est nommé à la troisième personne, alors qu’il parle à la première personne (ego, Iterius …) dans la deuxième version.

Le texte, à la pliure du document, est difficilement déchiffrable à partir d’une photo numérique à 2 dimensions. En raison de ce mauvais état général du document, nous nous sommes aidés parfois de cette deuxième version pour résoudre ci et là quelques problèmes posés par l’état du document. Hélas, cela n’a pas été toujours suffisant, notamment pour les lignes 22 à 25 et 34 à 37.

Nous avons alors été aidés par M. Claude-Henri Piraud qui a bien voulu comparer notre transcription à celle de Doat "Traité de mariage entre Jacques, fils de Pierre de Lavie, et Eremburge, fille de Taleyran, comte de Périgord. 13 juin 1319." (vol. 242, f° 673-688), qu’il a consultée, ce qui nous permet de présenter la transcription reconstituée ci-dessous.

 

(1)          Notum sit universis et singulis presencium literarum seu presentis publici instrumenti seriem inspecturis quod regnante domino Karolo Dei Gratia Francie rege illustri in aula hospitii quod inhabitat in villa Petrag. dominus Helias Vigerii miles, vigerius ejusdem villae petragoricens. die veneris in vigilia festi beati Bernabe

(2)          apostoli anno Domini 1323, in mei notarii et testium subscriptorum ad hec vocatorum specialiter et rogatorum presancia personaliter constitutis domino Iterio de Magnaco milite ex una parte, et Margarita de Bironnio quondam filia nobilis viri Aymerici de Bironnio domini Montis Ferrandi, uxor dicti militi

(3)          ex alia (parte), prefata Margarita gratis et sponte non coacta non decepta nec vi vel dolo inducta sed omni machinatione cessante asseruit et publice recognovit quod ipsa in contractu matrimonii quod fuerat inter ipsam et dictum militem  contractum, fraude cessante, et in facie ecclesie solemnizatum in dote et nomine

(4)          dotis dicto militi dederat omnia bona sua quaecumque et ubicumque essent consisterent et quocumque nomine censerentur (et) subsequenter ibidem praefatus miles gratis et sponte  dicit, asseruit et publice recognovit se habuisse et in integre recepisse in dotem et ex causa et nomine dotis cum ipsa Margarita et ab ea

(5)          de bonis et dote suis quater centum et decem et novem libras turonenses parvorum nigrorum ponendo de ipsis quinque turonens. pro uno esterlingo vel unum esterlingum pro quinque denariis de ipsis turonensibus parvis et denarium auri de Lanhel pro viginti solidis dicte monete turon. parvorum et unum turon.

(6)           pro quindecim denarios et obolo dicte monete turonensium parvorum nec non et quasdam litteras sigillo regio de Lauserta et signo Bernardi Bel  clerici auctoritate regia publici notarii sigillat. et signat. confectas sub data VI. die mensis novembris, intrantis anno Domini millesimo vicesimo primo,

(7)           continentes quater centum et triginta sex libras turonense parvorum debitas a Geraldo et Petro Michael burgensibus de Caturco ex caus. in eisdem contentas de quibus ipse miles per manum domine comitisse Petrag. habuerat centum et decem et octo libras computat. in summa supradicta  per me habuisse recognita,

(8)          ut est dictum. Item et quasdam alias litteras signo Guillelmi Vitalis clerici sarlatens. publici auctoritate imperiali notariii signatas, confectas sub data diei martis  martis in octavis beati Martini yemalis anno Domini millesimo CCC° vicesimo indictione quarta pontificatus sanctissimi patris et domini, domini Johannis, divina providentia

(9)          Pape vicesimo secundo, anno quarto. Item et quasdam alias litteras signo Johannis de Albenqueto clerici auctoritate domini regis et ducis Anglie publici notarii signat. continentes summam sexaginta librarum Petrag. monete valentes quadraginta et octo libras turon parvor. confectas sub data quarta decima mensis

(10)      novembris anno Domini millesimo CCC° vicesimo concessas per Raymundum [------][1] parrochie Sancti Romani. Item et quasdam alias litteras signo Johannis de Prato de Burdegala signatas, eidem Margarite concessas per nobilem vicecomitem Leomanie continentes summam centum librarum burdegal.

(11)      monete dicte Margarite exsolvend. annuatim quandiu vitam duceret vidualem pro quibus et earum arreragiis sibi debentur quinquagenta libre burdegalensis monete valentes quater centum libras turonensium parvorum ut asserit ipsa Margarita, confectas sub data septima die mensis exitus aprilis anno

(12)      Domini M° CCC° decimo nono. Item et quasdam alias litteras sigillo regio de Petragor et signo magistri Guillelmi Janmari (Jaumarii) clerici publici auctoritate regia notarii sigillatas, et signatas confectas sub data diei veneris in vigilia festi beati Michael anno Domini millesimo CCC° decimo nono sibi concessas

(13)      per Guillelmum de Bironnio fratrem dicte Margarite, continentes summam viginti librarum Petrag. monete rendualium et per ipsum fratrem sibi asseciendarum in bonis competantis locis, nec non et quatuor decim libras eidem Margarite debitas [ut asseritur][2] per eam

(14)      a Garnio fratre suo semel sibi solvendas quarum quidem litterarum seu nominum superius expressorum ex dicta Margarita dictum militem unum suum habere voluit exercitum actionum cedens eidem predicta Marguarita eorumdem nominum actiones. Item dixit, asseruit et publice recognovit dictus miles quod in

(15)      tractatu et contractu dicti matrimonii inter ipsum et dictam Margaritam contracti, ut est dictum, inter ipsum militem ex una parte et prefatam Marguaritam et amicos suos ex alia tractatum proloqu. exciterat ac in pactum deductum et per ipsum militem expresse conventum et sibi

(16)      promissum quod ex pacto et questione inter eos inhabitis et habitis super premissis liberi masculi et femine ex ipsis milite et Margarita procreandi dicto  militi succedant et succedere debeant et teneantur in omnibus et singulis bonis, rebus et hereditatibus militis supradicti. Item et si dictus[3]

(17)      miles ipsos liberos sibi heredes instituat et instituere teneatur et debeat juxta morem patrie substituendo unum alii prout sibi videbitur faciendum  bonis per ipsum militem Robberto filio suo emancipato datis eidem filio remanendis dumtaxat exceptis. Item et quod si contingerit[4]

(18)      ipsum militem et Marguaritam ex se habere et procreare duas filias dumtaxat, masculo seu masculis liberis carentibus et eas pervenire ad etatem nubilem quod prima filia de bonis eiusdem militis habeat et sibi dare et assignare de eisdem teneatur in dote et

(19)      dotis nomine quadraginta libras curentis monete renduales et quater centum libras in pecunia dicte monete. Item et secunda filia de bonis ipsius militis habeat et ipse miles sibi dare et assignare de eisdem tenebitur in dotem et dotis nomine triginta libras dicte

(20)      monete rendual. et trescentas libras turon. parvorum in pecunia semel solvend. eidem pro omni parte et portione ac frayreschia ipsas et qualibet ipsarum contingant in et de bonis militis supradicti et quod si una ipsarum decedat sine herede ex carne sua descendente

(21)      ad superstitem earum dos sua revertatur sine contradictione quacumque. Item et si ex ipsis milite et Margarita plures alie filie quam due supremant, dictus miles de eisdem ordinet et ordinare teneatur pro ut sibi placuerit et videbitur faciend. Item et

(22)      quod si contingat dictum militem premori ipsa Margarita existentibus liberis uno vel pluribus ex eisdem quod Margarita quamdiu cum ipsis liberis conversari voluerit et nutrire eosdem sic et remaneat gubernatrix et domina totius terre dicti militis. Et si ab ipsis

(23)      liberis recedere voluerit et ad alia vota convolare vel per se ad partem morari in illo casu et eventu pro osculo et ratione osculi de bonis ipsius militis predicti prefata Marguarita habeat et habere et percipere debeat sibique assignentur et assetientur

(24)      quadraginta libras curente monete renduales sibi exsolvend. quamdiu vixerit annuatim per hered. militis supradicti et si casu adveniente quod absit predicto milite deffuncto absque liberis ex se et ex dicta Marguarita procreatis in illo casu pro osculo et ratione osculi

(25)      prefata Marguarita de bonis eiusdem militis habeat et percipiat et habere et percipere debeat quinquaginta libras curent. monet. rendual. sibi exsolvendas annuatim quamdiu vixerit per hered. militis antedicti quam quidem dotem superius declaratam

(26)       per ipsum habitam cum eadem, ut est dictum, prefatus miles voluit esse salvam dicte Marguarite pro se et suis heredibus et successoribus quibuscumque et sibi integraliter reddi et restitui de bonis eiusdem militis in casu et eventu dotis restituende,

(27)      aliis premissis ordinatis et declaratis ut superius est expressum in suo robore permansur., in quo casu dotis restituende inter ipsum militem et dictam Margaritam extitit ordinatum ut dixerunt quod dicta dos per ipsum militem habita et de qua

(28)      constare poterit per ipsum fuisse habita per modum predictum vel alias quod dicte Marguarite integraliter exsolvatur per hunc modum videlicet annuatim trescente libre turon. de bonis ipsius militis per manum heredes eiusdem militis quousque de ea sit et

(29)      fuerit eidem Marguarite integre satisfactum acto expresse inter ipsum militem et Marguaritam et in pactum deductum quod nisi debita in dictis literis et instrument. content. et declarat. per ipsum militem fuerunt recuperata quod id quod restaret ad

(30)      recuperandum de eisdem ipsa Marguarita recuperaret et quod heredes dicti militis eidem Marguarite non tenerentur ad aliqua que restarent ad solvendum de ipsis debitis sibi reddere nisi dumtaxat ad sibi tradendum et restituendum literas seu instrumenta

(31)      predicta et si in casu dicte dotis recuperande predicto cum et pro dote predicta alique acquisitiones facte fuerint et hered. dicti militis huiusmodi acquisitiones eidem Marguarite dimittere voluerint pro summa et valore pro quibus fuerint acquisite in et de

(32)      dote predicta magis quam sibi solvere ipsam dotem, quod hoc sit in electione ipsorum heredum vel dictam dotem sibi exsolvere vel dimittere acquisitiones predictas pro preciis pro quibus extiterint acquisit. dum tamen dicte acquisitiones bona fide facte fuerint

(33)      possuit qu. equipollere pecuniaram erogationem vel esgardium proborum virirum seu existimationem et quod in casu dicte dotis restituand. hered. dicti militis non teneantur pro dote predicta reddere et restituere eidem Marguarite per modum predictum nisi

(34)      dumtaxat summam duodecim centum libr. tur. predictam per modum superius expressatum, acto etiam in et super premissis inter ipsas partes et in pactum deducto quod dictus miles Iterium filium suum appanare de bonis suis valeat et sibi dare usque

(35)      ad summam triginta librarum Turonensium monete rendualium et ipsum heredem instituere eisdem sine pluri salvo sibi victu suo in hospitio ipsius militis quam diu vixerit et in suo ultimo testamento centum libr. current. monet. de bonis dicti militis distribuere et

(36)      legare pro sue libito voluntatis. Item fuit actum in et super premissis inter ipsas partes quod dictus miles ad requestam dicte Margarite et suorum super et de contentis omnibus in presantis literis dicte Marguarite det et concedat et dare et concedere

(37)      teneatur sufficienter litteras sigillo domini ducis Britanie inpemdent. sigillat. cum juramento renunciationibus et aliis clausulis ad hec necessariis ac etiam oportunis in meliori forma qua fieri poterunt et dictari ad voluntatem Marguarite predicte

(38)      et suorum et premissa omnia et singula superius declarata et expressata prefati miles et Marguarita vel ipsorum quemlibet tangit et superius est expressum unus ipsorum alteri ad invicem tenere, servare, et complere promiserunt et contra non venire per se vel

(39)      per alium tacite vel expresse pro quibus premissis omnibus et singulis per ipsum militem actendend., servand., et complend. et de non venendo contra, prefatus miles obligavit dicte Margarite pro se et suis se heredes et successores suos et omnia bona sua

(40)      mobilia et immobilia presentia et futura specialiter et expresse, et se supposuit in hac parte jurisdictioni cognitioni et conpultioni et cohertioni sigilli curie communis dicti domini regis et ecclesie Sancti Frontonis Petragor. in villa Petragor. positi et statuti et

(41)      dicti domini ducis et venerabilis viri domini officialis Petragor. et judicis alterius cuiuscumque ecclesiastici vel mundani per quos et quilibet ipsorum ad tenendum et servandum predicta si sit necesse compelli vol. scilicet per exequtorem dicti

(42)      sigilli curie communis juxta dicti sigilli regii curie communis consuetudines et statuta, et premiss. omnia et singula et in presentis litteris contenta dictus miles et Margarita et ipsorum quilibet insolidum valere et obtiner voluerunt perpetuam et irrevoca-

(43)      -bilem roboris firmitatem, non obstante decreti interpositione et juris cuiuslibet sollempnitate obmissa. Et renunciaverunt dicti miles et Margarita et ipsorum quilibet insolidum super premissis ex certa sua scientia omni foro usu consuetudini

(44)      locali et etiam generali exceptioni doli mali in factum actioni, conditioni, sine causis et cum causis de uno acto et alio scripto et juri per quod deceptis subvenitur et omni jure et deceptioni levi et enormi, et juri dicenti contractum, factum et

(45)      concessum per maritum et uxorem, contentum in uno et eodem instrumento seu litteris instrumentum. et literas non valere nec tenere quo ad uxorem et omnibus aliis auxiliis et beneficiis juris canonici et civilis quibus juvari possent ad veniendum

(46)      contra predicta ex aliqua causa in futurum tacite vel expresse juramento ab ipsis milite et Marguarita et quolibet ipsorum super hoc ad sancta Dei evangelia corporaliter prestito tacta libro de tenendo et servando omnia predicta et singula et de non veniendo

(47)      contra per se nec per alium ex aliqua causa in futurum et de suo allegando seu proponendo aliqu. exceptioni juris vel facti propter quam presentes literas seu presens publicum instrumentum posset cassari in toto vel in parte seu etiam annulari. In quorum

(48)      premissorum testimonium prefati miles et Marguarita super et de premissis presentes litteras seu presens publicum instrumentum sic fecerunt et concesserunt unus ipsorum vicissim alteri quas seu quod rogaverunt et obtinuerunt sigillo predicto curie communis

(49)      et signo publico mei scripti notarii sigillavi et signavi. Et recognoverunt dicti miles et Margarita super et de premissis fieri fecisse et concessisse literas sigillo curie Petragor. sigilland. ut utraque censura ecclesiastica et secularis ad tenendum,

(50)      et servandum predicta. Si sit necesse compelli possint simul et semel uno & eodem ipsi vel universis. Et est faciendum quod super et de premissis facta fuerunt et concessa duo publica instrumenta sigillo dicte curie communis sigillata. De quibus dictus miles habeat[5]

(51)      unum et dicta Margarita aliud habuerunt. Acta et concessa fuerunt hec in modum predictum, regnante die, anno et loco ut supra presentibus domino Helia de Labarda priore de Granchaome[6] pictavensis diocesis, monacho,

(52)      Aymerico de la Barda domicello ejus fratre, Petro Davidis domino de Bruzaco (dictum de Brizato)[7] et Guillelmo Bertrandi de Palazols domicello et Petro del Cauze clerico de Monte Paserio et Guillelmo de Motis clerico de Ebegueriis testibus ad premissa specialiter vocatis

(53)      et rogatis. [8]Et me Geraldo de Capeta clerico publico auctoritate regia et dicto sigillo curie communis notario cui constat de rasuris supra apparentibus in dictionibus cessante substituendo recognoverunt et dictione sunt sub dicto sigillo curie communis premissis

(54)      et singulis una cum dictis testibus presens instrumentum et premissorum concessionem recepi et presentes litteras seu presens publicum instrumentum in hanc publicam formam redegi hic me manu propria suscribend. meoque signo publico con-

(55)      -sueto signavi rogatus et requisitus et dicto sigillo curie communis sigillari feci in testimonium veritatis.

Suit le paraphe :

 

 

…. et au bas et à droite du paraphe :

Nos vero Arnaldus de Verzinis custos dicti sigilli idem sigillum ad relationem dicti notarii, presentibus litteris, seu presenti publico instrumento, apposuimus, eiusdem domini regis et ecclesie predictorum jure salvo.



[1] Non déchiffré, ni par Doat

[2] Dans le 2ème document. (Doat : ut asseruit)

[3] Doat.

[4] Ibid.

[5] Ibid.

[6] Ibid.

[7] Ibid.

[8] Venant à la suite sur la même ligne, mais d’une autre écriture, et avec une encre moins pâlie.

 

<<Retour