Pastoureaux Bergerac

Evocation du massacre des Juifs de Bergerac par les Pastoureaux

_______________________________________________________

Sous la simple apparence d’une absolution royale, le texte qui suit se révèle être un document d’une importance historique majeure. Le massacre des Juifs de Bergerac par les Pastoureaux (ces derniers sans nul doute sur la route d’Agen) nous est donné à lire, avec la terrible concision de la langue latine. Le passage suivant : « Item, quod olim, tempore quo judei fuerunt per pastorellos capti et subsequenter interfecti …»[1], évoque clairement un massacre organisé et collectif. Ce document est fort justement mentionné par Gérard Fayolle dans son Histoire du Périgord (éd. Pierre Fanlac, Périgueux, 1983, p.197).

Nous joignons à cette transcription, le texte concernant l’invasion d’Angoulême par les mêmes Pastoureaux, document non transcrit mais dont la copie est présentée ici (source : Registres du Trésor national des Chartes / JJ62 f° 207v°).

Le texte ci-dessous nous apprend également que les Pastoureaux ont bénéficié de la complicité active d’habitants de la région : « multi habitatores parrochiarum Montis Guiardi, Sancti Sulpici, Roquete et quarumdam aliorum parrochiarum fuissent olim de morte judeorum inculpati », et que la justice royale fut souvent clémente et indulgente avec les auteurs du massacre, ou avec ceux qui se livrèrent au pillage des biens juifs après les massacres, les administrateurs royaux n’étant pas les derniers, comme dans le cas précis de Raymond d’Estrées ici, à participer à la curée : « omnia bona que fuerunt judei predicti ibidem et alia bona infra dictam domum et archam existentia exinde rapta et et omnino furata ».

Remarque : le manuscrit est peu lisible par endroits, et la transcription ci-dessous sera prochainement reprise et améliorée.

Archives Nationales/ Registres du Trésor National des Chartes/ JJ 65A/f°172r°-179v°/CR/01-04-2006 (1328)

Copie manuscrit page 1

Confirmatio absolutionis omnium articulorum hic descriptorum propositorum contra

Regnaudum[2] de Estris quomdam(?) procuratorem regium in senescallia Petragoricense et Caturcense

Philippus - Dei gratia Francorum Rex, notum facimus universis tam presentibus quam futuris, nos vidisse litteras tenorem qui sequitur continentes universis

presentes litteras inspecturi Nicolaus Albi, canonicus pictavinensis(!) domini nostri Francie et Navarre Regis, clericus, et Guillelmus, Dominus de Poys, miles,

Domini Regis commissarii in senescallia Petragoricense et Caturcense pro refformatione patrie destinati, salutem et fidem presentibus ad-

-hibere. Noveritis quod Raimundus de Estris olim officialis regius ad instigationem et promotionem quorumdam per procuratorem regium

dicte senescallie seu eius substitutum delatus seu preventus fuit coram nobis et contra ipsum quam plures articuli nobis traditi fuerunt,

quibus ipse Raimundus respondit prout in fine cuiuslibet ipsorum continetur quorum articulorum et responsionum subsequtarum tenores

sequntur sub hiis verbis: Item, quod olim, tempore quo Judei fuerunt per pastorellos capti et subsequenter interfecti, quidam Iudeus qui

vocabatur Salamon et quam plures alii Judei, antequam fuissent interfecti, plura bona abscondiderant et repositerant in quadam domo Iohannis

Burlerii sita in mercadillo Bragiariaci, tam in pannis, lectis, jocalibus, tam auri quam argenti usque ad valorem trium milium

et quingentarum librarum turonensium, negat. Item quod, dicto Salamono Judeo interfecto, Jacominus Valnesi, tunc locum tenens gardiato-

-ris Brageriaci, ad dictam domum accedens una cum scriptore tunc dicti gardiatoris et quibusdam aliis quandam arcam ibidem exis-

-tentem, quam uxor dicti Salamonis Judei eisdem apposuerat, in qua plura bona mobilia ipsius Judei reposita fuerant, usque ad

dictam valorem sigillavit, et dictus scriptor ipsius locum tenentis, et quidam alii qui cum dicto locum tenente eis accesserant etiam

sigilla sua in dicta articula posuerunt ad illum finem nequis ex inde furari vel aliter extrahi de dictis bonis posset, negat.

Item, quod, nocte subsequa, dicta domus, que pluribus sigillis fuerat sigillata, fuit, per aliquos, Deum vel hominem non verentes,

exsigillata et apperta, et omnia bona que fuerunt Judei predicti ibidem et alia bona infra dictam domum et archam existentia

exinde rapta et et omnino furata, negat. Item, quod, furto et raptu huiusmodi facto et commisso, preffatus Raimundus de Estris, tanquam effi-

-ciens culpabilis et suspectus de premissis, ab ipsa villa Bragiarici aufugit, et se per novem dies abstentavit, quodque de premissis

est in loco et villa de Bragiariaco publice et notorie diffamatus, idemque Raimundus ab quibus sibi secretarius jactavit se et

dixit quod ipse de bonis Judeorum interfectorum habuerat tam in commanda quam aliter, usque ad valorem trium milium librarum turonensium parvorum, negat.

Item, quod dictus Raimundus, per potentiam sui officii, habuit et extorsit indebite et sine causa a Maria Tessella burgense Bragiariaci

quatuor lectos plume et XX^ti libras monete curentis, credit quod habuit tres lectos modicos et viginti libras ex donatione et

compositione per eandem sibi facta bene et iuste. Item, dictus Raimundus emit ab Helia Raimundi Bragiariaci quoddam trocular seu

trolium certo pretio et cum idem venditor nollet dicto Raimundo concedere litteras perpetuales de dicta venditione

quousque sibi per dictum Raimundum fuisset de dicto pretio satisfactus, idem Raimundus dictum pretium tradidit et solvit dicte Helie

in moneta grossa, et ipsa recepta et posita in gremio dicti venditoris. Idem venditor tunc eidem Raimundo in eiusdem

Raimundi dono concessit coram quodam notario, quem ibidem idem Raimundus venire fecerat, certas litteras super dicta

venditione, et eisdem dictis actis concessis, et dicto notario et testibus, qui ibidem venebant, recessis ex inde, cum idem vendi-

-tor vellet cum dicta pecunia recedere, preffatus Raimundus, falso modo fingens se habere necessitatem de illa grossa moneta,

dixit eidem venditori soli existenti tunc cum dicto Raimundo in eius domo quod traderet sibi illam grossam monetam quam erat

valde sibi necessaria et eidem per juramentum suum dixit quod sibi traderet aliam monetam que tantum sibi valeret

Copie manuscrit page 2

et profiteret, quam ad modum faceret illa grossa moneta, responsus est aliter per eundem ut dixitur in primis articulis super quibus inquerit magister P. de Ceur

et eius consiliarii. Item, quod idem venditor credens blandis[3] verbis ipsius Raimundi, credens etiam quod idem Raimundus traderet aliam monetam,

dictam grossam monetam reddit et tradidit eidem, idemque Raimundus ipsam monetam recepit et retinuit nullam aliam monetam

eidem venditori tradendo nec et solvendo et sic idem Raimundus per modum predictum preffatum circular habuit et extorsit ab

eodem Helia, negat, dicens quod dictus Helias Raimundi recognovit quod habuerat integre pecuniam et quia venditionem tituli non

poterat garantire ex compositione facta inter eos, dictus Helias reddidit eidem Raimundo dictas triginta libras et viginti libras

pro una pipa vini rendualis, supra dictum trolium debitum per dictum Raimundum dicto Helie. Item, quod dictus Raimundus de Estris

habuit et extorsit a Petro Fornerii, quondam sororio magistri Arnaldi Constantini, quinquaginta libras monete curentis, unum

lectum competentem, confitetur se habuisse LX solidos et unam culturam pro debito in quo sibi tenebatur, cetera negat. Item habuit

idem Raimundus per extorsionem a Raimunda Constantina sorore magistri Arnaldi Constantin quandam garlandam auri puri cum fran-

-chitus quam per potentiam sui officii retinuit annui juste, negat. Item, habuit idem Raimundus, per modum extorsionis et po-

-tentiam sui officii, a Bernardo Marco et eius uxore decem denariatas vinearum valoris centum librarum, confitetur quod emit

ab ipso et eius uxore sex denariatas vinee pretio LX librarum iuste et licite, cetera negat. Item, quod habuit idem Raimundus,

per modum extorsionis, ab alia Petro et altero Petro de Ecclesia, Arnaldo Jornenc et Helia de Podio viginti quatuor libras turonenses,

confitetur quod pro quadam inquesta quam fecit super morti de Camurandi de qua insequebantur et pro eorum deffensione

audiendo, habuit decem solidos pro qualibet die quibus interfuit, de quibus non recordatur. Item, induxit idem Raimundus

falso modo Heliam Manhani se daturum eidem, decem solidos ratione sive de chaptenh annis singulis solvendis

et ulterius tres pipas vini semul solvendas et quia dictus Helias fuerat in mora non solvendi premissa, dictus Raimundus

potencii sui officii et per extorsionem habuit ab ipso Helia quandam vineam suam quam nunc tenet, possidet per modum predictum

et premissa idem Raimundus sic extorsit ab eodem Helia, quia imposuerat eidem Helie, qui fuerat pastorellus et morti Judeorum

interfuerat[4], licet de premissis idem Helias fuerit finaliter absolutus, [respond--] in primis articulis primo traditis. Item, quod cum olim Helias

Manha et Guillelmus Constansa coniuges forent capti apud Brageriacum, in carcere domini nostri Regis, occasione mortis Judeorum,

quadam die dictus Raimundus accedens ad dictam carcerem dedit intelligi uxori dicti Helie, quod dictus Helias eius ma-

-ritus debebat suspendi in furchis patibulariis[5], sed si ipsi conjuges volebant sibi dare quinque solidos renduales super bonis

ipsorum conjugum, faceret ipsos liberari, et tunc dicti conjuges, metu dictorum verborum preteriti, dictos quinque solidos

eidem eidem Raimundo dederunt, et super quadam domo ipsorum conjugum assignaverunt, confitetur quod habuit XL solidos turonenses,

quia juvit eos ad ex exeundum de prisione et furandum cum Rege quos gratis eidem dederunt, cetera negat.

Item, quod, cum dominus Fulcandus de Archiaco, condam senescallus Petragoricensis et Caturcensis, qui ad locum predictum de Bragiariaco

pervenerit pro facto pastellorum et morte Judeorum, dedisset in mandatis eidem Raimundo ut ipsos conjuges ab ipso

carcere liberaret tanquam innocentes a morte predicta, dictus Raimundus sequtus fuit dictum dominum senescallum per unum

vel duos dies et cum venisset apud Brageriacum, idem Raimundus dedit intelligi ipsis conjugibus quod pro expeditione ipsorum sol-

Copie manuscrit page 3

-vant dicto senesca^llo XXII libras in quibus induxit ipsos conjuges sibi obligare, negat. Item, quod post obligationem predictam ipsos conjuges idem

Raimundus a dicto carcere liberavit, et dictam obligationem per ipsos conjuges fecit incontinenti approbari et sibi de dictis quinque

solidis rendualibus et viginti duabus libris, fecit sibi ab ipsis conjugibus litteras concedi, negat. Item, quod, pro dictis quinque solidis rendualibus

et dictis XXII libris exsolvendis eidem Raimundo, opportuit per ipsos conjuges rendere Guillelmo Mauro de Brageriaco duas denariatas

vinee pretio decem librarum, item Bernardo Laurencii parrochiano de Proffundo Rivo quandam domum pretio decem librarum, item Geraldo de

Rossilho duos ortos pretio sexaginta solidorum, item domino Dolia pretio sexaginta quinque solidorum, que omnia pretia idem Raimundus

tangentem de bonis, que quondam fuerunt matris ipsius uxoris, a detentoribus ipsorum bonorum. Idem Raimundus induxit ipsam

uxorem fraudulenter ad faciendum sibi pactum de quinta parte litis, videlicet de medietate et ratione dicti pacti, dictus

Raimundus, procurator super hoc instructus per dictam uxorem ad exigendum partem dictorum bonorum ipsam uxorem tangentem, pa-

-cificavit cum detentoribus seu possessoribus dictorum bonorum de unum tonellum vini, eidem Raimundo exsolvendum

valoris tunc X librarum, negat. Item, quod idem Raimundus dictum tonellum vini habuit ab ipsis detentoribus dictorum bonorum

et quod nedum medietatem valoris dicti vini immo totum idem Raimundus retinuit, exceptis tribus cartonis fabbarum

valoris septem solidorum et semis, et una aymina siliginis valoris quinque solidorum, negat, quia non recordatur. Item,

quod, cum olim idem Raimundus fuisset gardiator regius deputatus, Marie Manina relicte Arnaldi (Arnaldi) Ebrardi de

Bragiariaco, propter discencionem que inter ipsam et quosdam sororios suos fuerat orta[6], idem Raimundus, per ipsam relictam

requisitus ut ipsam ab injuriis et exessibus dictorum sororiorum deffenderet, ut ad eius officium pertinebat, induxit

ipsam relictam, sedutam per ipsum Raimundum cum nimia vini potatione, ad faciendum donationem eidem de omnibus

bonis suis cum spe restituendi dicte relicte bona predicta et sibi in necessitatibus providendi fingens se aliter non posse

ipsam deffendere in juribus suis, confitetur quod, proprio motu et gratis, fecit sibi dictam donationem eidem de omnibus

et post quittavit sibi dictam donationem, ad requestam amicorum suorum, ex qua quittatione sibi dedit viginti

libras turonenses et tres lectos valentes sexaginta solidos, cetera negat. Item, quod de dicta donatione fecit sibi concedi ab ipsa

uxore sic seducta et inebriata litteras perpetuales coram publica persona seu notario publico, confitetur quod de dicta donatione

fuit factum publicum instrumentum iuste et libere, cetera negat. Item, quod cum dicta relicta, in crastinum vel paucos dies,

sentiret se per ipsum Raimundum seductam, litteras predictas contradixit quantum in ea fuit et dictam donationem acceptavit

revocare, et demum antequam idem Raimundus dictam donationem promi(t)teret revocari, dictus Raimundus habuit, et per sui officii

potentiam, extorssit ab eadem relicta tres lectos plume munitos, p(i)etia[7] linteamina, valoris XV librarum monete curentis,

item viginti libras dicte monete, item tres pitalsos[8], et unam aygaretam de stangno[9], respondendo ut supra cetera

negat. Item, quod idem Raimundus habuit, per sui officii potentiam, extorsit a Petro Campanhac deffuncto, tam

in vino et blado quam in aliis bonis, valoris quinquaginta librarum monete curentis, negat de nichil per extorsionem

habuisse, sed a duodecim annis citra pro debito in quo dictus vir condempnatus eidem tenebatur. Item, quod cum olim

Copie manuscrit page 4

idem Raimundus convenisset Gerardum pater[10] Gerarde de Ychiago[11] contrahere matrimonium cum eadem, et mater dicte Gerarde propter spem futuri matrimonii

eisdem Raimundo et Geralde omnia bona sua donasset, idem Raimundus, qui tunc erat multum pauper, quendam lectum munitum ipsius

Geralde valore septem librarum monete curentis quem dicta mater eidem Geralde cum quodam alio viro dederat in dotem, cepit et portari

fecit de Eychigaco[12] apud Brachic.[13] ubi dicebat suum domicilium eligisse, et unam cartonam frumenti rendualis ipsius

Geralde, idem Raimundus vendidit pretio et ipsam Geraldam ad consuetudinum dicte venditioni fraudulenter induxit, confitetur

quod habuit juste et licite de eisdem post modum satisfecit dicte mulieri, cetera negat. Idem, dictus Raimundus veniens contra

dictam questionem cum alia matrimonii contraxit nulla restitutione seu emenda eidem Geralde facta de frumento et vino

predictis et propter sui officii potentiam amendam facere contradixit, confitetur ut primo, cetera negat. Item, quod idem Raimundus

habuit per extorsionem et sui officii potentiam a Geraldo Simont decem solidos monete curentis, negat. Item, quod cum ad pro-

-motionem consulum bastide Emeti[14], multi habitatores parrochiarum Montis Guiardi, Sancti Sulpici, Roquete[15] et quarumdam

aliorum parrochiarum fuissent olim de morte Judeorum inculpati, idem Raimundus per curiam domini senescalli Petragoricensis fuit datus commissione

dictis habitatoribus super justificationibus suis et habuit idem Raimundus a dictis habitatoribus vel eorum procuratori centum libras

curentis monete occasione suorum gagiorum, licet in veritate attentis negociis qualitate et labore in dicta commissione

impensis non meruisset quindecim vel viginti libras, confitetur quod, tam ipse quam magister Petrus de Fagu eius commissarius,

et unus scriptor qui erat cum eis, habuerunt centum libras turonenses pro scripturis dictis suis iuste et licite vobis magnificis et poten-

-tibus viris dominis inquisitoribus domini nostri Francie et Navarre Regis, significat et significando demostrat procurator regius

substitutus contra Raimundum de Estris ea que secuntur primo quod baylinia ville Sancte Fidis in principio guerre Vasconie

fuit sibi tradita in commanda per dictum Karolum de Valoys, et utendo officio baylinie predicte, idem Raimundus vendidit

redditus baylinie et emolumenta, parvis pretiis dandis dicto nostro Regi aliquibus arrendator et pro aliquibus summis

sibi dandis minuendo jus domini nostri Regis, confitetur quod dicta baylinia fuit sibi tradita in comanda per dictum Reginaldum

de Poure et magistrum Bernardum Vedelli, procuratorem regium, qui super hoc habebant potestatem, et vendidit bene et iuste

emolumenta dicte baylinie ad majus pretium quod potuit et sine fraude domini Regis, dicens quod dominus Karolus con-

-firmavit premissa. Item quod, habitis et receptis dictis summis pecuniarum sibi retentis, idem Raimundus accessit ad officium

domini nostri Regis et demonstrando eis mendatia emit ab eis bayliniam predictam cum furnis[16], exequtoria et scribania ad

duos annos pretio quindecim centum librarum quam bayliniam consueverant vendere officiales domini nostri Regis quolibet

anno pretio mille librarum turonensium, sine scribania sine exequtoria, sine furnis, valentes communiter quolibet anno tres cen-

-tum libras et amplius predicta faciendo furando jus dicti domini Regis et thesaurii domini nostri Regis decipiendo, con-

-fitetur quod ipse emit a tempore festi Assumptionis Beate Marie, vel circa, usque ad sequens festum Beati Johannis Babtiste et

ex inde usque ad unum [-----], emit[17] dictam baylinam, furnos, scribaniam et exequtoriam dicti loci a Petro Remy,

tunc thesaurario maiori Par., una cum magistro Stephano Arnaldi pretio quindecim centum librarum turonensium prout continetur in littera

dicti thesaurii tanquam plus efferens iuste et licite et per eodem pretio, idem Raimundus et magister Stephanus Arnaldi

Copie manuscrit page 5

vendiderant premissa domino Arnaldo de Roffinhaco militi usque ad unum annui. Item, postquam emit bailliniam predictam idem Raimundus, non tenendo

pactum arrendatoribus primis, vendidit et arrendavit furnos exequtoribus bayliniam forensem et alia que arrendatores

que solent maioribus summis per extorsionem sibi dandis quam non fecerat dum dictam bayliniam habebat in dominendam,

confitetur quod vendidit quia tunc terra erat in pace maiori pretio usque ad summam XVI librarum turonensium qua in prima venditione

quia tunc erat guerra, cetera negat. Item, quod idem Raimundus, existens et regens bayliniam predictam, se poni fecit

ad gagia regia cum novem hominibus armatis, triginta servientes, pro quibus gagia recepit, de quibus hominibus

et servientibus aliquem non tenuit et guerra predicta in solutionem pecunie per ipsum debite per thesaurarium sibi allo-

-cari fecit mendacia et falsitatem proponendo et dominum nostrum Regem decipiendo, confitetur quod cum tribus hominibus

armorum tempore guerre Vasconie regebat bayliniam, fuit cum Bertrandi de Nabo et Guillelmo de Turre hominibus ar-

-morum et cum quindecim servientibus ad vadia domini Regis in dicta villa et alibi cum opus erat pro tanta

tempora que ascenderunt vadia centum librarum turonensium inter omnes et alii habuerunt partem contingentem eosdem, cetera negat.

Item, quod idem Raimundus, existens baiulus Sancte Fidis, quandam mulierem vocatam Petronam La Langua que erat

pedisseca ipsius Raimundi nullam informationem contra ipsam factam, non vocatis consulibus qui iutari debebant,

secundum consuetudinem Sancte Fidis, quibusdam noctibus et oculte posuit et poni fecit inquestionibus, et

tantum questionavit et tormentari fecit cum lapidibus et cum igne, taliter quod infra paucos dies languendo

et menditando decessit, imponendo sibi quod quedam jocalia sibi vel uxori sue furata fuerant, cum eius nutrix

pediteca[18] ferisset, confitetur quod dicta Petrona fuit capta per magistrum Stephani Arnaldi eius conbaiulum et per Heliam

Fabi tunc consulem dicti loci, qui informationem de hoc fecerant pro furto quorumdam jocalium per eandem commisso et quod

dominus Raimundus d’Arvana, tunc judex, fecit eam questionari per servientes eiusdem judicis, ipso Raimundo absente et ignorante,

cetera negat, quathenus videntur facere contra ipsum. Item, quod dictus Raimundus existens baiulus quendam hominem pauperem

querentem helemosinam ad hospicium domus eius Raimundi in qua morabatur percussit et male perpetravit taliter quod infra XV

dies, homo predictus occasione predicta decessit, negat. Item, quod idem Raimundus, existens baiulus, magistrum Petrum

de Sancto Martino notarium regium, ipsis existentibus in speciali gardia domini nostri Regis Francie et Navarre, per Colinum

Pasca, servientem suum, pensatis insidiis et more hostili percuti et male perpetrari in carceria publica Sancte Fidis

cum quadam massa ferita fecit, cum ab omnibus ipsum deffendere deberet, taliter quod de eius vita fuit desperatus,

quod occasione predicta idem magister Petrus jacuit infirmus per longa tempora, nulla emenda sibi facta per dictum Raimundum,

qui premissa fecit ea occasione, quia dictus notarius quandam Annitam, uxoris sue(sic), sustinebat coram baiulo Sancte

Fidis neque se unquam percutisse seu percuti fecisse vel procurare dictum magistrum, et quod per dictum magistrum fuit aliter excusatus

sufficienter et per dictum Arnaldum de Roffinhaco, tunc baiulum dicti loci, fuit idem Raimundus inventus culpabilis de

premissis in presentia Guillelmi et Gualhardi Amaironi, Guillelmi de Turre fratris Helie Filhet et magistri Stephani Arnaldi.

Item, quod hoc facto per dictum Colinum, idem Raimundus ipsum Colinum abscondidit in hospicio suo et ibi fuit inventus

Copie manuscrit page 6

et captus per gentes Sancte Fidis, confitetur quod dictus Colinus, dum diceretur percutisse dictum magistrum, aufugit

ad domum dicti Raimundi et statim venit dominus Arnaldus de Roffinhaco, miles et baiulus dicti loco, et cepit dictum

Colinum et cum eo capto recessit, cetera negat. Item, quod idem Raimundus existens baiulus scivit, et sibi noti-

ficandum fuit, quod inimici domini nostri Regis emerant bladum, vinum et alia sibi necessaria et ea portabant apud

Gensiacum, ipso consentiente, non obstante inhibitione facta et publicata per dictum Karolum de Valoys

existantem in castris Reole, negat. Item, quod a Petro Fabre qui furatus fuerat bladum Helie Seguini mer-

-catoris Sancte Fidis, X libras habuit per extorsionem, jus et et justitiam vendendo, cum dictus Petrem deberet

aurem [aur----] secundum consuetudinem Sancte Fidis, negat, et si dictus Raimundus aliquid habuit a dicto Petro,

hoc habuit pro judicato curie et iuste et licite, et non aliter. Item, quod habuit per extorsionem a Bernardo Fabri

et eius fratribus de Lubus octo vel X libras imponendo uni ex ipsis qui fratrem suum interfecerat, et ut predictas

X libras ab aliquo colore habere posset a dictis fratribus, fecit eisdem confiteri quod arma portaverat et aliqua

banna fregere, cum nulla arma portassent, nec bannum aliquod fregissent, negat, et si aliquid habuit, iuste

et licite hoc habuit et pro vadiis suis. Item, quod habuit a Bernardo de Netan per extorsionem sex libras impo-

-nendo eidem quod aliqua maleficia commiserat, et fecit sibi confiteri quod arma portaverat et plura banna

fregerat ut ab predicta colore premissa posset retinere, confitetur quod habuit iuste et licite et ex judi-

-cato curie sue, vel magister Helias de Lanaychiena nomine ipsius, aliter negat, quathenus facerint contra ipsum.

Item, quod habuit a Guillelmo de Monsec per extorsionem unam pipam vini albi, confitetur quod habuit de voluntate

consulum et dicti Guillelmi, quia consentiit quod ipse et consula darent licenciam eidem ut defferet arma

in dicto loco que habebat in loco del Flueth quod facere non poterat sine eorum licenciam, item quod habuit a

Guillelmo Textoris, vocato Favier, novem libras et unum cyphum[19] argenti pro faciendo contra Petronam

de Basterello exequtionem per extorsionem, confitetur de sex libris et de cypho appreciato ad qua-

-draginta solidos turonenses iuste et licite et pro suis deveriis et ex compositione facta inter ipsos ami-

-cabiliter, cetera negat, quathenus facerint contra ipsum. Item, habuit a Petrona predicta unum lodicem[20]

valentem LX solidos et unum bassi[21] et unum pitalsum[22] stangni et amplius LX solidos per extorsionem, predicta faciendo

per extorsionem, negat, quia non recordatur. Item debet Guillelmo et Johanni Robini fratribus septem libras

ratione locationis domus quam tenuit locatam duos annos et amplius quas eidem detinet contra

voluntatem eorumdem, negat. Item, habuit per extorsionem a magistro Guillelmo de Luneriis clerico quoddam

penart[23] et unum taulacho[24], et ipsum detinuit captum in prisione per unam noctem indebite et sine

causa, confitetur quod, quia citabat gentes in causa verito coram officiali Agenensis, cepit eum et

captum tenuit per unam noctem de mandato domini Raimundi d’Arvana tunc judicis, et cepit eidem quen-

-dam penardum et taulacho et reddidit eidem dictum penardum, dictum taulacho, hoc ad huc pro expensis

Copie manuscrit page 7

Item, quod habuit a Petro Bovis per extorsionem centum solidos turonenses, confitetur quod habuit centum solidos monete Petragoricensis quod quadam

exequtione quam de mandato eorum fecit contra ipsum, aliter negat bene sunt duodecim anni elapse vel certa. Item,

habuit per extorsionem a Estephano Arenardi unam vacam valentem sex libras et unum verat valentem centum solidos

et plura alia bona, confitetur quod habuit bene et iuste quia ipse et fratres sui sibi dederunt pro eo, quia ipsos

juvaverat(sic) ad dividendum bona sua, aliter negat tamen non erant tanti valoris, credit tamen quod

poterant valere centum solidos turonenses. Item, habuit ab Helia de Nocau unum bovem et quandam quantitatem bladi

per extorsionem, negat, tamen audivit dici quod Bertrandus de Lucho habuit dictum bovem bene et licite, aliter negat.

Item habuit per extorsionem a Hugone de Ruppe usque ad summam .XL. librarum turonensium parvorum, negat se habuisse aliquod

per extorsionem, confitetur tamen quod ex venditione bailinie forensi quam eidem fecerat, habuit ab eo XX libras turonenses

et ultra per parcellas et ex finali compoto habito licite inter ipsos et pro judicato curie et magister Guillelmus Burgeu

habet instrumentum et acta de hiis. Item, habuit per extorsionem a Bernardo de Sancto Martino et a Stephano Arenardi

duas torcas cereas usque ad valorem triginta solidorum turonensium et amplius quadraginta solidos monete curentis,

confitetur quod habuit dictas torquas ex compositione et ex venditione baylinie forensi per ipsum facta eidem Bernardo

et Stephano de qua eodem et post quittavit de eorum voluntate et dictos quadraginta solidos in solutionem

partis pretii, aliter negat. Item, quod habuit per extorsionem ab Helia Benardi et Guillelmo Andree per extorsionem XIII

libras monete curentis, negat easdem habuisse per extorsionem, sed ex venditione seu assensu, quam eadem

fecerat de portu passagii Dordonie iuste et licite. Item, habuit per extorsionem ab Aymerico de Lavinhaco

clerico (et) Helia de Vern quadraginta solidos monete curentis, negat eas, et ipsum detinuit captum per unam noctem,

negat, quia non cognoscit eos, ut dicit. Item, habuit per extorsionem a magistro Petro de Laporta, notario

regio, et Johanne Robini XL solidos turonenses parvorum, confitetur eosdem habuisse ex accensa furnorum per ipsum eisdem

facta, aliter negat. Item, dictus Raimundus fecit garniri et prepari quandam navem apud Sanctam Fidem ab

necessitatem domini nostri Regis propter guerram et, preparando dictam navem, habuit acque recepit ab uxore magistri Arnaldi

de Dompnjo quandam quantitatem tabularum[25] valentium summam X librarum monete curentis, et eas computavit

domino thesaurario Agenensis qui eas sibi allocavit in compotis suis, et post modum dicte uxori magistri

Arnaldi de Domnio non reddidit obolum predictarum X librarum nec reddere voluit, licet ad reddendum per dictum Johannem

de Blenilla, tunc gubernatorem Vasconie, dicte uxori extiterit condempnatus, negat, credit tamen quod emit

a Johanne de Lodeve servienti thesaurarii quandam quantitatem tabularum pretio viginti solidorum turonensium. Item quod, eo

tempore quo dictus Raimundus erat baiulus seu locum tenens Sancti Ludovicii, quadam die venit hospitari

ad domum Petri de Blansaco et eius fratriis et, ipso hospitato in domo predicta, [----essit] boves dictorum fratrium

et alia animalia de loco ubi erant, et quia dicti fratres ausi fuerunt sibi dicere quod male faciebat, percussit

et male perpetravit fratrem dicti Petri, nec non hiis non contentus, ipsum cepit et arrestavit, captum et

Copie manuscrit page 8

arrestatum tenuit per totam noctem, postque cum dicti fratres et aliqui eorum amici rogarent dictum Raimundum quod ipsum permiteret

abire, dicit quod nunque premissa faceret et nisi confitetur coram ipso quod predicta nocte dictus captus vellet ipsum Raimundum inter-

-ficere vel aliter male perpetrare, et si premissa sibi confiteretur, promisit quod ipsum permitteret habire, et quod sibi obolum non

decostaret[26] quibus sic actis dictus captus premissa confessus fuit coram ipso quibus confessis juravit ad Sancta

Dei Evangelia quod ipsum faceret suspendi et ad patibulum poni si posset aliquo modo et statim recessit de domo

dictorum fratrum apud Sanctam Fidem in domo Fratrum Minorum, et dicti fratres ipsum sequti fuerunt cum quibusdam amicis suis

timentes quod male egerant quia predicta dictus captus fuerat confessus et interveniente ad Vos quibuscum dictorum fratrum

ut dictus Raimundus de Estris premissa non proponeret contra dictum captum, habuit a dicto capto et Petro de Blansaco

triginta libras monete curentis, quibus habitis et receptis per eundem a dictis fratribus, dictus Raimundus procuravit quod procurator

regius seu eius substitutus premissa proponeret contra dictum captum que fuerat arrestatus, et fecit decostare in

litigando bene ducentas libras turonenses parvorum et amplius, negat. Item, quod habuit a Raimundo Fabri de Pannaco Sancti

Aviti de Moxio unum sextarium frumenti per extorsionem, confitetur quod habuit iuste quia sibi dedit

quare [------][27] vobis dominis predictis dictus procurator regius substitutus, ut dictos habitantes ville Sancte Fidis

et honore eiusdem premissa restitui faciatis, et dictum Raimundum pro premissis totaliter puniatis, ut ceteris talia commitentibus

transeant in exemplum, nec non ut vobis placeat apud Sanctam Fidem mittere aliquos commissarios bonos et fideles

qui de et super premissis se informent et ea que inventa fuerint dictum Raimundum habuisse per extorsionem, vel aliter male

et inique commissis vobis afferant sub sigillis suis fideliter inelusis vobis magnificis et potentibus viris dominis inquisitoribus

domini nostri Francie et Navarre Regis significari et significando demonstrat Haelia de Sorberio, tutrix Haelis Guillelme

et Raimonde del Peyral, liberorum suorum, et Gauberti condam viri sui contra Raimundum de Estris olim baiulum Sancte Fidis

quod cum dictus Gaubertus vir suus esset obligatus, tempore quo vivebat, erga Bernardum de La Forma mercatorem

Sancte Fidis ad sigillum et contra sigillum domini nostri Regis in quadam pecunie quantitate ecet dictus Bernardus de Forma

conqueretur de dicta tutre coram dicto Raimundo de Estris seu eius locum tenente de dicta summa, et pactum fecisset dictus

Bernardus de Forma cum dicto Raimundo quod, ratione exequtionis et appositione servientum suorum, reciperet quatraginta solidos

monete curentis, non obstante pacto predicto, ab ipsa et per extorsionem habuit quinquaginta solidos turonenses parvorum et

(et) duos tonellos vini, valentes viginti libras, licet de consuetudine Sancte Fidis, tantum habere deberet ratione

exequtionis predicte quinque solidos et non vultra, negat. Item, quod cum dicta tutrix seu Bernardus Balhoux, nomine suo, ac(c)o-

-m(m)odisset unum lebetem[28] garnitum et unam mapam et unum manutergium[29] ad valorem XX solidorum turonensium parvorum,

dictus Raimundus retinuit sargiam[30] seu copertorium dicti loci valentes LX solidos et amplius et dictam mapam et

manutergium, negat. Item, quod cum dicta tutrix misisset dicto Raimundo de vino suo, dictus Raimundus retinuit duas

picherias de stangni in quibus miserat vinum predictum valentem XX solidos et vultra, negat, Item, significat

Copie manuscrit page 9

et significando demonstrat dicta tutrix contra dictum Raimundum de Estris quod cum Jacobus Sayer(?) esset obligatus erga pupillos suos

in ducentas libras turonenses parvorum ad sigillum et [----] sigill. domini nostri Regis et dictus Raimundus seu eius locum tenens fecisset exequtionem in

quadam quantitate bonorum cum Jacobi fratre, ratione obligationis predicte, dictus Raimundus de Estris sine voluntate dicte curie

recepit tres tonellos vini predicti valentes XX libras et ultra, asserens se capturum predictos tres tonellos vini ra-

-tione exequtionis sue cum tantum de consuetudine Sancte Fidis deberet habere quinque solidos et non ultra, quare petit dicta

tutrix per dictos dominos predictos dictum Raimundum ad reddendum et restituendum predictos L solidos turonenses et dictos tres tonellos

vini predictos ultima supplicatione contenta in valore XXX librarum condempnari, cum expensis quas extimat centum solidos turonenses,

confitetur se habuisse duos tonellos a dicto Jacobo textore[31] pro debito in quo eidem Raimundo tenebat dictus Jacobus pro pretio

VI librarum, cetera negat. Conqueritur coram vobis dominis refformatoribus patrie Maria Cornoya relicta Petri Boidier, idem, quia

Raimundus Las Estias illicite et injuste tenet quasdam litteras dicte conquerentis et in preiudicium eiusdem, negat. Item, con-

-queritur pro eo quod idem serviens habuit minus iuste et per sui officii potentiam unum baco[32] valentem quatraginta solidos turonenses,

negat. Item et pro eo quia habuit a dicta conquerente minus juste decem et octo solidos turonenses in carnis macelli, negat.

Item et quo et quia idem serviens minus iuste tenet duodecim solidos ex venditione arietum[33], negat. Item et pro eo

quia idem serviens per sui officii potentiam fecit vendere et ipse [----] serviens habuit quandam terram dicte conquerentis valentem

quinquanginta libras turonenses pro XXIIII libris Petragoricensibus, confitetur quod ad in quantum emit tanque plus offerens bene et iuste,

cetera negat. Item, et fecit idem serviens solvere dicte conquerenti decem solidos turonenses pro salario dicte venditionis minus

iuste, negat, quare petit eadem conquerens per vos dictos duos condempnatos, et taliter punitos pro ut vostre discretioni videlicet( ?)

faciendum. Item et pro eo quia idem serviens minus iuste levat medietatem estivi(?) dicte terre in preiudicium dicte conque-

-rentis quia retinuit venditionem predictam proponitur contra Raimundum de Estris olim in officio regio existentem quod a duodecim

annis citra vel certa idem Raimundus intravit in officio regio, et quando intravit dictum officium, non habebat valorem viginti

solidorum immo, opportuit quod pecuniam [-------------------] manu levaret, et nunc fertur communiter quod ipse habet tria milia

libras que non potuit licentiare in dicto tempore nisi cum magno dampno gentium et vituperio domini nostri Regis, ista possunt

probare per omnes habitatores Bragiariaci, confitetur quod habebat in valore, tempore quo intravit officium regium et sunt

quindecim anni, centum libras, et nunc habet valorem mille librarum, quas lucratus est in dotibus uxorum duarum quas habuit,

et in firma aliquarum decimarum aliquarum ecclesiarum, et in (h)onerando vina, et mercaturas exercendo, et non in officio

regio omnia sed, per octo annos quibus fuit in officio, lucratus est in quolibet anno viginti libras turonenses iuste et legitime,

cetera negat. Item, idem Raimundus, nuper tempore quo Arnaldus de Molendino erat baiulus regius de Maurenxs, scindit

sive trencavit[34] temeritate propria et secum apportavit et sibi appropriavit quasi omnes arbores, domesticas et silvestres,

qui erant domini nostri Regis in itinere regio et honore de Maurenxs, idem Arnaldus qui veniebat inter dum ad domum ipsius

dedit eidem Raimundo usque ad duodecim salmatas lignorum pro calefaciendo et quendam cerasum pro combinendo in festo Nativitatis

Domini quam cerasum fecit scindi frater ipsius testis de itinere regio, ut credit, et duci ad domum ipsius testis, de vo-

-luntate et ex dono dicti baiuli, cetera negat. Item, idem Raimundus nuper denunciavit curia domini senescalli Petragoricensis et Caturcensis

contra Johannem de Boriana burgensem Bragiariaci quod ipse Johannes fabricaverat falsam monetam et ad instigationem ipsius Raimundi

Copie manuscrit page 10

fuit commissum per curiam predictam Petro de Giversaco baiulo regio Petragoricensi et Helie de Valle honore

qui ab ipso Johanne habuerunt pro suis salariis bene centum libras turonenses et finaliter idem Johannes fuit de premissis

tanquam innocens per de(f)finitivam sententiam absolutus, et sibi fuerunt expense contra dictum Raimundum reservare de

quibus idem Raimundus composuit cum dicto Johanne et hoc fecit idem Raimundus ad hoc ut haberet per phas

vel nephas quandam domum quam habet idem Johannes juxta domum ipsius Raimundi et ista possunt probare per

omnes illos de Bragiariaco, negat, dicens quod Helias Dayme fecit dictam denunciationem vel delationem et dictus

Johannes habuit ipsum Raimundum super hoc excusatum et concessit instrumentum quitationis eidem Raimundo. Item, idem

Raimundus olim voluit habere ab Elia Fabri de Verduno, jam deffuncto, quandam domum scitam apud Bragiariacum

juxta domum ipsius Raimundi et quia idem Helias ipsi Raimundo noluit ad suum libitum dictam domum dimittere

idem Raimundus cum bullis et litteris apostolicis et falso modo fecit citare, et in tantum vexari eundem Heliam quod

opportuit quod idem Helias redimeret se versus dictum Raimundum in magnam summam pecunie et plus et frequenter

idem Raimundus falso modo usus fuit[35] litteris apostolicis contra plures persones, et quam plures et notorie diffamatus

et sunt notorie apud Bragiariacum, negat, salvo quod cum debato inter uxorem ipsius testis et dictum Heliam Fabri

de et super quadam domo que erat uxoris dicti Raimundi quam dictus Helias occupaverat pro quinque solidis

rendualibus quos ibi habebat finaliter fuit compositum inter eos, quod dictus Helias daret dicte uxori qua-

-tuor vel sex libras pro jure quod habebat dicta uxor in domo predicta et quod ipsa sibi quittaret dictam domum,

quod fuit factum. Item idem Raimundus per potentiam sui officii habuit ab Helia Raimundi de Bragiariaco, tam in heredi-

-tate quam in pecunia bene valorem centum librarum per extorsionem et sine iusta causa, confitetur quod cum dictus

Helias deberet uxori ipsius testis quandam pipam vini rendualem de et super quodam trolio ipsius Helie,

dictus Helias dictum trolium vendidit ipsi Raimundo pretio triginta librarum quas sibi solvit et dictus Helias

promisit dictum trolium deffendere tanquam quittum ab omni redditu, alio salvis sibi sex denariis rendualibus

ut sibi videtur qua venditione facta, preceptor Sancti Marencii petiit ibi quatuor solidos renduales

quod videns ipse testis, traxit ipsum Heliam in causam coram domino senescallo et lite pendente super hoc fuit

per certos arbitros vel magistros Geraldum de Cortilio et Bernardum de Bragiariaco compositum inter partes et or-

-dinatum quod idem Helias redderet dicto Raimundo dictas XXX libras pro dicta pipa vini rendualis, et unam pipam

vini semel pro expensis ad hoc factis per dictum Raimundum, cetera negat. Item, idem Raimundus, per potentiam sui officii

habuit et extorsit sine iusta causa a Johanne Fabri de Bragiariaco, tam in hereditatibus quam in pecunia, valorem

centum librarum in tantum quod idem Johannes redactus est ad in opiam et vadit menditando et querendo hele-

-mosimam, confitetur quod cum dictus Johannes Fabri quoddam pratum vendidisset Petro Ransselli lo Trom-

-pador certo pretio, idem Raimundus, de voluntate dicti Petri, cui dedit in aventagium unam vel

dimidiam marcham argenti, dimisit ipsi Raimundo dictum pratum et idem Raimundus satisfecit de pretio

Copie manuscrit page 11

dicto Johanni plene et integre et super hoc habet instrumentum, cetera negat. Item, idem Raimundus per falsam sucgestionem

imposuit Petro Moral de prope Bragiariacum quod ipse receptaverat bannitos domini Regis et impetravit a curia domini senescalli

commissionem que sibi dirigebatur, et virtute dicte commissionis habuit et extorsit ab ipso Petro XX libras, et tacuit

de premissis et ista sciri poterunt cum ipso Petro et cum servientibus de Bragiariaco, confitetur quod ipsi Raimundo et

magistro Stephano Arnaldi notario fuit facta quedam commissio de inquirendo contra Petrum Moriolh super

receptione bannitorum, et fuit facta super hoc inquesta per ipsos que fuit reportata curie domini senescalli, et dictus

Petrus fuit absolutus, ut ipse credit, et habuit pro salario suo usque ad summam sex librarum, vel certa,

iuste et licite, cetera negat. Item, idem Raimundus, per potentiam sui officii, imposuit falso Jacobo de Mar-

-chalasa de Bragiariaco, iam deffuncto, quod ipse Jacobus aquam posuerat in tribus tonellis vini ipsius Raimundi

et in tantum ipsum Jacobum vexavit coram tunc gardatiore regio de Bragiariaco cum quo idem Raimundus

magnum favorem habebat quod opportuit quod dictus Jacobus se redimerit versus ipsum Raimundum in magnam

pecunie quantitatem et idem Jacobus pro premissis affugiit, in terra aliena decessit, et ista notoria sunt

apud Bragiariacum, confitetur quod, cum olim ipse Raimundus vendidisset Helie del Garric tres tonellos vini

in domo Jacobi de Marcha Sala, et dictus Helias Gastasset de dicto vino dixit quod aqua fuerat ibi

mixta, et quod ob hoc fuit discencio inter dictum Jacobum et ipsum Raimundum et ducens altercatum, et finaliter

dictus Jacobus super hoc se submisit voluntati Petri de Estris, fratris dicti Raimundi, et etiam de et [--------]

duelli gagio quod fuit motus inter eos, et dictus Raimundus nichil ob hoc habuit ab ipso Jacobi, cetera negat.

Item, idem Raimundus falso imposuit, per potentiam sui officii, a festo Omnium Sanctorum proxim. preteritum

citra contra Heliam Fabri sive Dayme clericum vicinum ipsius Raimundi coram officiali Petragoricensi quod ipse Helias

murtro interfecerat quendam hominem, quod verum non erat, et hoc fecit idem Raimundus, quia idem Helias habebat

quandam domum apud Bragiariacum prope domum ipsius Raimundi, et quia idem Helias nolebat ipsi Raimundo

dimittere dictam domum ad libitum suum, idem Raimundus fecit ipsum Heliam per falsam suggestionem

per dictum officium capi et tam diu viliter captum detineri propter dona et servictia, que idem Helias propter

dictam captivitatem expiravit et mala morte mortuus est, et quia Elmerius Ferrut de Bragiariaco, frater

ipsius mortui, et uxor ipsius mortui conqueri voluerunt coram vobis dominis refformatoribus. Idem

Raimundus minatus fuit eosdem in tantum quod non sunt ausi se intromittere de premissis, et idem Raimundus

plur. se jactavit quod ipse fecerat, tantum quod idem Helias mala morte moriretur, quia dictam

domum suam sibi dimittere nolebat, et hoc est notorium apud Bragiariacum, negat, confitetur tamen quod

Raimundus Valenso, dictus “Sine Terra” denunciavit officiali Petragoricensi et dictus Helias Dayme inter-

-fecerat Johannem Valenso patrem dicti Raimundi Valenso, propter quod dictus Helias fuit et est captus

quia ad huc vivit, idem Raimundus de Estris juvat et juvit dictum Raimundum de Valenso in prosequtione dicti

Copie manuscrit page 12

negocii ut amicum suum, cetera et aliter negat. Item, quod dictus Raimundus per sui officii potentiam compulit Heliam Mahani, vocatum

de Marens(?) de Burgo Sancti Johannis Bragiariaci et eius uxorem quod se ad perpetuum obligarunt versus ipsum Raimundum se daturi et reddi-

-turi ipsi Raimundo annuatim decem solidos de chaptenh et tres pipas vini semel valentes quindecim libras et quia ipsos falso modo

a(c)cusabat de morte Judeorum, negat, quia non cognoscit dictum Heliam Manhani nec eius uxorem, nec aliquid sibi debeat,

quod ipse sciat vel recordetur, sed si sibi (h)ostendantur et appareat “ipsum“ aliquid ab eis habuisse, ipse super hoc se iustificabit. Item,

quod dictus Raimundus falso modo imposuit contra Petrum Lobeytani servientem regium, coram gardiatore regio de Bragiariaco

quod ipse Petrus murtro interfecerat quendam hominem illa sola occasione, quia idem Petrus nolebat se redimere versus

dictum Raimundum, locum tenentem dicti gardiatoris, in viginti libris et, per magnum tempus, per dictum gardiatorem dictum Petrum detineri

captum fecit, et quam pluria alia mala fecit et commisit idem Raimundus quod facere poterant si vobis dominis magistris placeat super

premissis committere bonis personis per vos super hoc deputandis, negat, immo curia Bragiariaci imposuit sibi dictum murtrum, ut

ipse testis credit, quia sic dici audivit. Item, proponitur contra dictum Raimundum de Estris, quod olim ipse contraxit matrimonium

cum Haelia de Laporta tunc puella et durante dicto matrimonio inter ipsos idem Raimundus pluries et frequenter quasi bene

per sex annos tenuit eam in domo ipsius uxoris, incarceratam ligatam, in quadam tristaqua[36] sive gualhiniera, in tantumque

ipsam verberavit[37] et male, ut est publice diffamatus, quod ipsam interfecit, quia volebat idem Raimundus contrahere cum

uxore quam vivit huc, que erat vidua et filia militis, negat. Item, quod idem Raimundus, per potentiam sui officii, habuit et ex-

-torsit per vim et metum in regulis et in calce, bene valorem XXX librarum a Petro de Latu et eius uxore, et tantos terro-

-res ipse intulit, quod non fuerunt ausi conqueri de eodem, credit quod ipse et eius frater habuerunt a Petro de Latu et eius uxore et sibi

satisfecerunt integre, et plane de hoc quod ab eis habuerunt, cetera negat. Item, idem Raimundus habuit et extorsit a Guillelma

Navaria de Bragiariaco et eius viro, bene valorem .L. librarum, per vim et metum indebite et injuste, confitetur quod cum

Guillelma Navaria et eius vir essent accusati de morte Judeorum, et ob hoc capti per gardiatorem Bragiariaci

vel eius locum tenentem, ipse, testis ut amicus ad rogatum amicorum eorum, sustinebat et sustinuit eos et ivit Petragor.

et apud Montem Domie et alibi pro ipsis, et eos juvit, ad furandum cum domino Rege ad viginti libras, et fuerunt expe-

-diti et post fuerunt morati[38] in domo ipsius Raimundi, quia non habebant quid expedirent, et quod pro premissis habuit, videlicet

pro expensis usque ad .VIII. vel .X. libras, cetera negat. Item, a Petro Olier habuit et extorsit per potentiam sui officii bene .XII.

libras et falso modo imponebat sibi quod ipse interfuerat morti Judeorum, respondendo negat, credit tamen quod, cum dictus

Petrus ecet accusatus de morte Judeorum, ipse Raimundus eum juvit, et ob hoc ab eo habuit unam pipam vini. Item,

idem Raimundus, per sui officii potentiam, habuit et extorsit a Geraldo Simonis de Profundo Rivo bene .X. libras, imponendo sibi quod quadam

frater suus fuerat pastorellus, quamvis ista ad comodum dicti domini Regis spectarent, respondendo negat, quia non cognoscit

dictum Geraldum Simonis, sed si sibi hostendatur sibi et appareat aliquid ab eo habuisse, ipse super hoc iustificabit. Item, idem

Raimundus habuit et extorsit per sui officii potentiam, bene valorem quinquaginta librarum a Geraldo Salvanh compatre suo, illa sola

occasione, quia fecit fieri ipsum companem suum servientem Sancti Ludovici, negat tamen ipse Raimundus, quando erat baiulus

Copie manuscrit page 13

Sancti Ludovici, vendidit certos [deff----s], ut est consuetum dicto Geraldo et pro pretio vendidit ipsi Raimundo duos denarios vinee. Item, idem

Raimundus habuit et extorsit a Guillelmo d’Aost bene quinquaginta libras, confitetur quod dictus Guillelmus d’Aost et Michael eius frater debebant

ipsi testi quatraviginti decem libras turonenses ex venditione bladi, vini et ex vineiis, et cum non solverent, petit eos excommunicari per officium

Petragoricensem et plures expenses fecit ob hoc, propter quod vendiderant ipsi Raimundo quandam vineam et fuit sibi satisfactum, cetera aliter

negat. Item, habuit et extorsit idem Raimundus, per potentiam sui officii, a Pascaldo Fabri et Arnaldo de Castris et Petro Anaberi bene

viginti septem tonnellos vini valentes ducentas libras in tantum quod opportuit quod ipsi qui erant divites aufugerent a patria

et pro premissis ad inopiam sunt redacti, negat, salvo quod confitetur quod ipsam quandam decimam quam accensaverat a priore Sancti Mar-

-tini Bragiariaci quam ipse Raimundus post accensavit dictis Pascaldo Fabri et Arnaldo de Castro et dederunt sibi de lucro undecim

tonellos vini. Item, nuper, Petrus Borderii de Bragiariaco, compater ipsius Raimundi, decessit, et dictus Raimundus dedit intelligi per falsam

suggestionem relicte ipsius deffuncti, quod omnia bona sua debebant capi per dominum de Bragiariaco et ipsam ad hoc tantum induxit,

quod omnia bona que habebat ipsa relicta tradidit in commenda ipsi Raimundo ad valorem .C. librarum et modo, idem Raimundus negavit

omnia in tantum quod dicta relicta est et fuit quasi desperata, negat. Item, idem Raimundus et Simon Manielli olim serviens

regius, die sabbati ante Penthecostas quando sciverunt per relationem aliquorum quod baiulus de Maurenxs qui ipsos tradiderat vobis

dominis refformatoribus articul. et super hoc commissarius deputatus [------] plures annos in ipsum baiulum et contra ipsum, cum inimicis

ipsius baiuli de Bragiariaco, conspirationem fecerunt et die dominica in festo Penthecostas in honorio de Maurenxs cum magna

comitina in quadam petra siliginis ipsius baiuli eundem baiulum quasi pro medietate tostius diey insidiaverunt

dicti Raimundi et Simon, et dicta die, idem baiulus fecit quendam filium suum baptisari, et dum compater et commater

venirent de ecclesia, cum eorum societate et cum dicto puero, dictus Raimundus et Simon dictos compatrem et commatrem

et eorum societatem intulerunt blasfemando eosdem, quia dictum puerum baptisaverant et Petrum Fabri presbiterum

famulum, amicum domesticum de Raubis( ?) et de hospicio ipsius baiuli, qui ibat cum dictis compatre et commatre per vim et

contra voluntatem eiusdem secum adduxerunt apud Bragiariacum, ubi ipsum detinent illa sola occasione, quia idem

baiulus impetraverat a vobis dominis commissariis commisionem in vituperium domini nostri Regis, negat. Item, idem Raimundus

impetravit a curia domini senescalli quandam commissionem sibi ductam super morte Guillelmi de Lacaminada Sancti Christofon prope

Bragiariacum , murtro ut dicitur interfecti, et virtute commissionis, ipse Raimundus habuit bene a vicinis ipsius interfecti sine iusta

causa, quinquaginta libras, et dominus noster Rex non habuit valorem unius oboli de premissis et ista probabuntur per habitatores

dicti loci et per servientes regios de Bragiariaco, negat impetrasse commissionem, confitetur tamen quod dominus Falcaudus de

Archiaco tunc senescallus commisit ipsi Raimundo quod inquireret de et super dicta morte contra culpabiles et suspectos, et quod

inquisivit ut [in-l--s] potuit, et audivit deffenciones delatorum, et finaliter fuerunt absoluti per sententiam et pro deffentionibus

ipsorum audiendum, habuit XII libras turonenses vel ultra pro salario suo, et non recolit de pluribus sed vult super hoc stare

Copie manuscrit page 14

processui super hoc facto. Item, idem Raimundus per falsam suggextionem induxit Raimunda Gavima de Bragiariaco vendende ipsi Raimundo

omnia et singula bona, promittendo sibi quod ipse provideret sibi ad vitam suam honorifice in victu pariter et vestitu et dicta

mulier sic inducta per ipsum, vendidit sibi omnia bona sua sub certo pretio, et dum ipsa mulier voluit habere dictum

pretium, ipse Raimundus imposuit ipsi mulieri et eius viro coram gardiatori tunc regio de Bragiariaco, quod ipsi cin-

-juges tunc tenenbantur in tot et in tantis ipsi gardiatori et fecit sibi bannire dictum pretium per dictum gardia-

-torem, in tantum quod dicta mulier non potuit habere obolum, nec idem Raimundus sibi voluit providere, quare

dicta mulier finaliter quasi desperata periit fame et decessit, et nisi essent gentes de Bragiariaco dicta mulier

non fuisset tradita ecclesiastice sepulture, quamvis idem Raimundus tenet et teneat de bonis ipsius mulieris bene

valorem ducentarum librarum, et ista sunt notoria apud Bragiariacum, confitetur quod emit a dicta Raimunda et eius

marito quandam vineam pretio .LX. librarum, ut sibi videtur, et quendam ortum pretio .X. librarum, ut sibi videtur, de quibus

pretiis satisfecit ipsis conjugibus vel aliis eorum nomine, et quod dicta Raimunda hoc sufficienter recognovit, cetera et aliter

negat. Item, idem Raimundus falso modo imposuit uxore Helie de Fonbolsina de Bragiariaco, quod ipsa invenerat

quasdam femoralias sive brachas Judeorum, in quibus erat thesaurus domini nostri Regis, et ipsam pro premissis cepit et

arrestavit et causa domini ipsam carcere regia de Bragiariaco detinuit, quod opportuit quod dicta mulier se redimeret

versus dictum Raimundum in novem agnis[39] auri quos Johannes de Calnoha tradidit ipsi Raimundo, et dictus Raimundus

fecit jurare ipsi mulieri super altare Beate Marie predicatorum Bragiariaci, quod nunquam ipsum de premissis discoperiret, et ista

sunt notoria apud Bragiariacum, negat, nec cognoscit dictam uxorem de Fambolsina, confitetur tamen

quod cum quidam vocatus Belsina esset accusatus quod quod habuerat de thesauro Judeorum, ipse Raimundus juvit eum et

direxit ad furandum cum gentibus domini Regis pro quibus satisfecit eidem, de LX solidis turonensis Item, idem

Raimundus est publice diffamatus apud Bragiariacum, quod ipse habuit et extorsit de morte Judeorum et Pasterollorum(sic)

de thesauro quod spectabat ad dominum nostrum Regem bene valorem quingentarum librarum et in tantum devenit

ad divitias a duodecim annis citra pro premissis, ratione officii sui, quod nescit quid habet tantum

et contraxit cum gentili mulieri filia militis quamvis ipse sit purius et [-----] homo, negat, nisi prout in

primo articulo superius est confessus. Item, idem Raimundus habuit et extorsit, per potentiam sui officii, quinque vel sex

silinatas avene ab Helia Sancte Lucie eo quia imponebat sibi, quod ipse interfecerat quendam hominem et poterit

probari per testes, negat, quia non cognoscit dictum Heliam. Item, dicitur communiter quod dictus Raimundus, hoc anno

quando faciebat provisionem Regis, habuit et extorsit a consulibus ‘villarum‘ Regalis Montis, Montis Pastorii, Rupis

Pine(?), Belh Montis, de Moleriis, de Lindia, et Ville Franche, et a nullis aliis villis, bene valorem ducentarum

librarum seu ipsos fecit se obligare secure ad hoc, ut esset eis favorabilis, in faciendo ipsas pro-

-visiones quamvis ipse iret ad gagia dicti domini Regis, negat. Item, quod cum olim Johannes de Pas, castellanus

Copie manuscrit page 15

(castellanus) gardiator regius Bragiariaci et Gualterius Fisso, serviens regius Bragiariaci, fuerunt apud Bragiariacum letaliter bulidati per quosdam [per---]

et [f------] prioris Sancti Martini Bragiariaci et de premissis commissio fuit a curia domini senescalli impetrata, que fuit ducta ipsi Raimundo

qui de premissis fecit magnum processum et finaliter a dicto priore habuit .L. libras pro premissis ad hoc nec (h)ostenderet dictum processum

domino senescallo et pro premissis dominus noster Rex fuit et est dampnificatus in .M. libras propter fraudem et culpam dicti Raimundi,

confitetur quod sibi et magistro Guirardo de Plano Monte fuit facta commissio per dictum Guillelmum de Texornalyo tunc senescallo de

predictis bulidibus et quod ipse una cum dicto magistro inquisivit et inquesta fuit facta, per ipsos et deffenciones delatorum

auditorum, a quibus delatis, habuit pro suo salario centum solidos vel .VI. libras et demum magister Gualhardus predictus habuit

et extorsit a magistro Helia Voli et Petro Fornerii de Bragiariaco, bene quinquaginta libras, illa occasione incre-

-pabant ipsum, quia tenebat uxorem suam predictam in dicta tristanqua[40] que erat consobrina eorumdem. Item,

alia vice habuit et extorsit ab eadem Helia Voli viginti libras, negat, confitetur tamen quod habuit a dicto

Helia Voli et eius matre .XL. libras turonenses quas promiserunt in dotem uxori ipsius testis et .XX. libras pro quodam

vegnato( ?). Item, dictus Raimundus de Estris habuit et extorsit, tam per potentiam sui officii, quam furture de bonis et rebus

Geraldi Tronca bene valore .II. librarum, negat, confitetur tamen quod deffuncto Geraldo Tronca, cum esset discencio inter

ipsam relictam ex una parte et sororem dicti Geraldi ex altera quare quelibet pars dicebat se debere esse

heredem dicti deffuncti, dicte sorores dederunt ipsi Raimundo Helie Finquernal magistro Geraldo del Torelh, Petro

Suitenal, magistro Arnaldo Courasti, medietatem dictorum bonorum que ex inde haberent ad hoc ut sustinerent eas in

curia Bragiariaci, quod fecerunt et ex inde idem Raimundus habuit valorem .VI. librarum turonensium in utensil. et quasdam

bogas, valore .XX. solidorum. Item, habuit idem Raimundus pro triginta solidis quos tradidit et mutuavit, B. Por-

-querii, principali, et a dictis B. et Raimundo Cor de Casse sic habuit videlicet a principale .C. solidos vel valorem et a dictis

fideiussoribus, centum et X solidos per extorsionem, negat, confitetur tamen quod, cum olim quatuordecim anni possunt esse, B.

Porquier vendidisset ipsi Raimundo duas pipas vini, ad forum vindemiarum pretio IIII^or librarum et X solidorum Bragiariaci

et Raimundus de Cor de Cassa ecet fideiussor et non possent solvere in vindemiis, ipse Raimundus habuit ab eis

juxta usus dicte ville, usque ad summam seu valorem .VI. librarum monete Petragoricensis. Item, idem Raimundus fecit fieri

quandam cavillam bride et platas necessarias de mandato Durandi Payrola, tesaurarii regii Agenensis

et habuit dictam cavillam et platas pro .XVIII. libris et computavit et habuit a dicto thesaurio viginti quinque

libras falsum commitendo, confitetur quod fecit fieri cavillam ad rogatum et mandatum magistri Guillelmi de La Costa

locum tenentis dicti Durandi Payrola et sex platas auri feri et decostitit in universo viginti novem libras turonenses

quas ad huc sibi debet dictus thesaurarius, licet ipse de mandato dicti thesaurarii deberet retinere de blado,

garnisionum usque ad valorem dicte summe, de et pro quibus ipse Raimundus retinuit .XX. sextaria bladi valore

.XVI. librarum turonensium quod bladum opportet eidem reddere illis quorum fuit, cetera et aliter negat. Item, quod dictus

Raimundus interfecit quendam puerum filium Stephani Carbonera, et transivit cum [------] suo super ipsum puerum

taliter quod propter transitum dictus puer decessit, negat. Item, quod idem Raimundus per sui potentiam abstulit Thom.

de La Porta, sororio suo, omnia bona et hereditates suas bene ad valorem ducentarum librarum turonensium per falsam sug-

-gestionem, dando ipsi sororio suo intelligi quod ipse fecerat fieri eundem monachum, quod facere recusavit

et recusat idem Raimundus et opportet quod idem sororius vadat menditando et querendo panem suum

et ista sunt notoria apud Bragiariacum, negat. Quibus articulis receptis et responsis per dictum Raimundum eisdem

Copie manuscrit page 16

pluribusque testibus super eis contra dictum Raimundum receptis, per nos receptis, juratis et examinatis et eorum depositionibus inscriptis fideliter redactis,

dictoque Raimundo per nos arrestato ex parte regia in villa Petragoricense, idem Raimundus volens suam inoscenciam purgare, et ab arresto predicto tanquam

premiis(?) a sibi impositis se liberare offerendo se stare juri coram nobis cuilibet de ipso conquerenti, rationes et deffenciones suas proposuit

et inscriptis tradidit quod dictum regium procuratorem super quibus et ad purgandum suam innoscenciam et probandum deffenciones

et rationes suas quas plures testes produxerunt qui per nos et commissarios nostros circa hoc deputatos fuerunt recepti jurati et examinati et eorum

depositionibus inscriptis fideliter redactis tandem cum dictus Raimundus existens in aresto nostro, tanquam obediens et per

magnum tempus et nullus contra ipsum faceret partem nec aliquid proponere per modum excusationis aut denunciationis contra

ipsum proponere, vellet coram nobis, licet, ut dictum est, dictus Raimundus stare juri coram nobis se offeret, petiit per

nos sibi iustitiam exileri. Et nos volentes alicui defficere in justitia facienda, visis et inspectis per nos prepositis

et delatis contra dictum Raimundum de Estris hominem Bragiariaci, et visis etiam probatis contra ipsum visisque et consideratis

per nos ac inspectis diligenter rationes et deffenciones ipsius Raimundi et probationibus suis habito consilio et de premissis tandem

idem Raimundus, volens laborare sui proprii corporis et expenses dampna et inter esse evitare, nobis obtulit financiam de tres centis

libris turonensis ac etiam furavit nobiscum dicti domini Regis nomine in dictis .III^C. libris turonensis solvendis .C. libr. in festo nativitatis Beati Johannis

Babtiste et aliis .C. libris in alio festo nativitatis Beati Johannis Babtiste anno revoluto et aliis .C. libris in subsequenti festo nativitatis

beati Johannis Babtiste anno iterum revoluto thesaurario regio de Caturco dicti domini Regis nomine, citra omnem maculam et

infamie labem ipsum Raimundum de Estris a maiori emenda dictum dominum Regem tangentem, ratione premissorum, absol-

-vimus perpetuo penitus et quitamus dicti domini Regis nomine manum regiam in bonis ipsius apponitam ratione premissorum totaliter

-amonentes eundem Raimundum a predicto arresto penitus liberando, dantes eidem licenciam recedendi in quorum premissorum

testimonium, nos dictus Nicolaus Albi sigillum nostrum proprium una cum sigillo regio senescalli Petragoricensis et Caturcencis

in abstencia sigilli nostri Guillelmi domini de Poys presentibus litteris duximus apponendum. Actum et datum Petragoricensis

in auditorio nostro, quod ibidem tenebantur die martis in quindena festi Beati Martialis, anno Domini millesimo CCC° XXVII°.

Nos autem premissa omnia et singula in suprascriptis litteris contenta rata habentes et grata ea volumus, laudamus, appro-

-bamus et auctoritate nostra regia, tenore presentium, confirmamus nostro et alieno in omnibus jure salvo, quod ut fir-

-mum et stabile permaneat in futurum presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum, datum Parisius anno Domini

millesimo CCC° XXVIII° mense Maii.

Per thesaurarios

Julianus

[2] en fait, Raimundus de Estris (voir ligne 22)

[7] on lit « piet. », forme sans doute de pecia, pettia ou encore pet(t)ium (français « pièce » ou anglais « piece »). Nous avons retenu cette dernière forme (neutre, à l’acc. pluriel)

[10] à notre avis, le scribe a oublié ici ce mot. Le mot à mot du manuscrit « Gerardum de Gerarde de Ychiago » n’a pas de sens.

[12] nouvelle tentative de latiniser le nom occitan d’Issigeac.

[14] la bastide d’Eymet fondée en 1272 par Alphonse, comte de Poitiers (source : de Gourgues, p. 111)

[15] les paroisses de Mont Guyard, de Saint Sulpice d’Eymet et de Rouquette appartenant à la châtellenie d’Eymet (source : de Gourgues, p. 111)

[21] occitan « bassi » : bassine, cuvette

[23] « penart » : coutelas, en particulier grand couteau à deux tranchants (attesté en occitan et en ancien français)

[24] occitan « taulasso » : genre de table de petites dimensions.

[32] occitan "baco", jambon. voir anglais "bacon".

[36] même mot vraisemblablement p. 15, ligne 9.

[40] le mot employé ici est vraisemblablement le même que celui utilisé page 12 ligne 13.

<< Retour